با افزایش قیمت بنزین، تورم چقدر میشود؟
نگاهی به تجربههای پیشین افزایش قیمت بنزین نشان میدهد که افزایش تورم محدود به همان ماه است اما وضعیت تورم ماهانه در کشور در چند ماه گدشته، وضعیت خوبی را نشان نمیدهد
افزایش قیمت بنزین یا به صورت کلی، حاملهای انرژی در ایران با بحث و نظرهای زیادی همراه است. مهمترین بحث در مورد افزایش قیمت که خانواده را نگران میکند، تورم است. افزایش قیمت و ثابت ماندن درآمدها، رفاه خانوار را کاهش میدهد و آنها را به مخالفین افزایش قیمت تبدیل میکند و به خاطر همین مخالفتها است که دولتها ترجیح میدهند افزایش قیمت را با توزیع یارانه نقدی همراه کنند، توزیعی که در سال 1389 و با طرح هدفمندی یارانهها کلید خورد و در بعضی از اقدامات افزایش قیمتی با افزایش میزان یارانه همراه بوده است. مثلا در سال 1398 و در دولت حسن روحانی با افزایش قیمت بنزین، یارانه نقدی افزایش یافت و در دولت ابراهیم رییسی، ارز ترجیحی حذف شد و یارانه نقدی مجددا افزایش یافت.
مهمترین علتی که افزایش قیمت را رقم زده است، افزایش میزان مصرف نسبت به منابعی است که در اختیار دولت قرار دارد. موافقین طرحهای افزایش قیمت یا آزادسازی همچنین میگویند که با افزایش قیمت بنزین، کارایی در میانمدت افزایش پیدا میکند و رانت انرژی به شرکتهای محدودی نخواهد رسید، در مقابل هم بعضی کارشناسان میگویند که افزایش قیمت شرط کافی نیست و باید شرایط دیگری هم فراهم باشد که به عنوان شرط لازم برای بهبود کارایی اقتصاد هستند. با وجود این بحثها ما همان موضوع تورم را بررسی میکنیم وتغییرات تورم بعد از افزایش قیمت بنزین در سال 1389، 1393، 1394 و 1398 را مرور میکنیم که اثر افزایش قیمت بنزین بر افزایش شاخص کل، شاخص کالاهای خوراکی، شاخص حمل و نقل چه مقدار بوده است؟
اولین افزایش قیمتی که بررسی میکنیم، افزایش قیمت سال 1389 است. قیمت بنزین، در برای هر لیتر بنزین سهمیهای از 100 تومان به 400 تومان میرسد و بنزین آزاد هم از 400 تومان به 700 تومان میرسد. در این دوره زمانی، دادهها برای اجزای خوراکی منتشر شده است اما شاخص کالاهای خوراکی را نداریم و به همین خاطر فقط از تورم نان و غلات استفاده میکنیم. از آنجا که پروژهد هدفمندی یارانهها، یک برنامه سیاست اصلاحی بزرگ بود که دولت، خود به سمت اجرای آن اقدام کرده بود، برنامه منسجمی داشت و در سالی اجرا کرد که از قبل، تورم ماهانه آن اندک بود و تورم ماهانه در اولین ماه اجرا که دی ماه بوده است، به 3.8 درصد رسیده است در حالی که ماههای قبل، تورم ماهانه از شهریور به ترتیب، 1.1، 2.2، 1.5 و 2.2 درصد بوده است. در بهمن و اسفند هم تورم ماهانه به 3.5 و 1.4 درصد میرسد. افزایش قیمت بنزین، تورم حمل و نقل را به 16 درصد در دی ماه میرساند که به دلیل افزایش قیمت بنزین است. در این افزایش قیمتها، افزایش شاخص وسایل حمل و نقل شخصی به 56 درصد و در مورد وسایل حمل و نقل عمومی به 11 درصد میرسد. به صورت کلی، تورم کالاها و خدمات در یک ماه به 6 درصد رسیده است و تورم خدمات 1 درصد بوده است. افزایش قیمت نان هم 33 درصد بوده است که دلیل این اتفاق، حدف یارانه قیمتی نان هم بوده است که به یارانه نقدی تبدیل شده بود. مشاهده میشود که در اردیبهشت ماه، مجددا افزایش قیمت نان رقم میخورد که دلیل تعدیلات قیمتی سالانه رقم خورده است و البته رشد آن، عدد بالایی است.
افزایش قیمت بنزین در دوران کاهش تورم
گرچه پرحاشیهترین افزایش قیمت بنزین در تاریخ مربوط به دوران حسن روحانی است اما در دوره اول ریاستجمهوری او، افزایش قیمت بدون هیچ مساله حادی رقم خورد تا جایی که بعضی از مدیران دولت روحانی در مقایسه سه افزایش قیمت میگویند که آن اقدامات اینقدر بیحاشیه بود که کسی یادش نیست افزایش قیمت رقم خورده است. مهمترین دلیل برای بیتوجهی اکثریت جامعه به این افزایش قیمت، روند نزولی تورم کل در جامعه بود که این تورم دیده نشد. دو افزایش قیمت بنزین در اردیبهشت 1393 و خرداد 1394 به میزان قابل توجهی بوده است. قیمت بنزین در 1393 برای بنزین سهمیهای و آزاد به ترتیب از 400 و 700 تومان برای هز لیتر به 700 و 1000 تومان میرسد و در سال 1394 هم با حذف سهمیهبندی به 1000 تومان برای هر لیتر میرسد. رشد قیمت در 1393 برای تورم حمل و نقل و استفاده از وسایل شخصی به چشم میآید اما در تورم کل بدون تاثیر است. رشد قیمت در 1394 حتی در تورم حمل و نقل هم عدد قابل توجهی نیست و حتی در تورم استفاده از حمل و نقل شخصی هم 10 درصد است.
بوی خون بر بوی بنزین غلبه کرد
در این سالها، مهمترین افزیش قیمت بنزین در آبان 1398 اتفاق افتاد که اگرچه از لحاظ عملکرد تورمی، تورم ماهانه آذرماه(ماهی که افزایش قیمت بقیه کالا و خدمات در آن رقم میخورد) به 3 درصد رسید در حالی که در ماههای قبلی، تورم کل زیر 2 درصد بود و حتی در شهریور به 0.6 درصد رسیده بود. تورم دی و بهمن هم به ترتیب 0.9 و 1.2 درصد است که نشان میدهد تورم افزایش قیمت بنزین در همان ماه آذر در بخشهای دیگر تخلیه شده است.
تورم حمل و نقل در آذرماه به 14 درصد رسیده است که در آن، تورم استفاده از حمل و نقل عمومی 2 درصد در آذر و 4 درصد در دی بود و تورم حمل و نقل شخصی به 28 درصد میرسد. تورم حمل و نقل شخصی در آبان ماه هم 7 درصد است. مابقی رشد تورم حمل و نقل که در ماه بهمن به صورت قابل توجهی مشاهده میشود، مربوط به خرید خودرو است که این افزایش قیمت هم به دلیل رشد قیمت دلار در بازار حادث شده است. نکته مهم در آذرماه به بعد، رشد مداوم قیمت دلار است که به دلیل تنشها رقم خورده است. در آبان ماه، شورش اعتراضی نسبت به افزایش قیمت بنزین و در دی ماه، ترور سردار سلیمانی و اعتراض به سرنگونی هواپیمای اوکراینی، ریسک سیاسی را افزایش دادند که این ریسک در قیمت دلار نشان داده شد.
جمعبندی
با توجه به چند تجربه تاریخی که در پیش رو داریم، به نظر میرسد که رشد قیمت بنزی یک شوک ماهانه ایجاد میکند که در تورم حمل و نقل به صورت قابل توجهی ظاهر میشود. در مورد رشد قیمت بقیه کالاها، آنچنان اثر بنزین قابل توجه نیست و احتمالا دلیل آن را باید به سیاستهای سرکوب قیمت دولتی ارتباط داد که دولت تلاش میکند در ماه افزایش قیمت بنزین، به بنگاهها اجازه ندهد که قیمت را افزایش دهند. با این وجود افزایش قیمتی که در روز 15 آذر رقم میخورد، یک تفاوت عمده با بقیه افزایش قیمتها دارد. در ماههای اخیر، تورم ماهانه در همه ماهها به صورت میانگین 3.5 درصد بوده است و آخرین ماهی که رشد قیمتها در یک ماه نسبت به ماه قبل 2 درصد بوده ، در آذر 1403 است و این رشد مداوم و بالای قیمتها نگرانیهای زیادی را در پی دارد که تورم ماه آذر و دی امسال به چه عددی میرسد.