شمشیر شاد
ناکارآمدی آموزش غیرحضوری در ایران شکاف طبقاتی در آموزش را افزایش داده
باز آلودگی هوا در بیشتر جاهای کشور و در برخی جاها هم گسترش آنفلوآنزا، به تعطیلی مدرسهها و آموزش غیرحضوری دانشآموزان انجامیده است. حالا باز یکیاز اصلیترین دغدغههای خانوادهها، مدرسه و نظام آموزشی کشور، کارآمدی بسترهای آموزش غیرحضوری در ایران است. روزنامه فرهیختگان به این بهانه به سراغ وضع و روزگار پلتفرم شاد، اصلیترین بستر آموزش غیرحضوری، در ایران پرداخته است. ازجمله شکافی که میان آموزش عمومی و خصوصی و پولی در این روزهای آلوده هم به چشم میآید. بخشهای مهم این گزارش را میخوانید.
آموزشوپرورش طی سالهای اخیر بارها تلاش کرده است شاد را بهعنوان نماد تحول دیجیتال در ساختار آموزش عمومی معرفی کند؛ اما مشکلات فنی تکرارشونده، اختلالهای گسترده در دسترسی، کندی در ارسال و دریافت محتوا و ضعف زیرساختی این پلتفرم، تصویر متفاوتی از واقعیت ساخته است. شکافی که میان هدفگذاری رسمی و تجربه میدانی وجود دارد، امروز به یکی از بحثبرانگیزترین موضوعات حوزه آموزش تبدیل شده است تا جایی که حتی برخی مدیران، معلمان و والدین بهجای استفاده از شاد، به پلتفرمهای غیررسمی و بعضاً غیراستاندارد مهاجرت کردهاند؛ اقدامی که از زاویه آموزش رسمی کشور یک چالش جدی محسوب میشود.
آموزشوپرورش درحالیکه تأکید بر استفاده از این پلتفرم دارد عموماً از پاسخ درخصوص مشکلات ایجاد شده و ارائه راهکار سر باز میزند. مدیران پلتفرم میگویند شاد از نظر فنی آماده است و میتواند میلیونها کاربر را پشتیبانی کند؛ اما کندی یا اختلال، ناشی از مسائلی بیرون از کنترل این پلتفرم است. ازجمله عدم تخصیص بودجه.
این در حالی است که مدارس غیرانتفاعی که توان استفاده از پلتفرمهای حرفهایتری همچون اسکایروم را دارند، تجربه متفاوتی را رقم زدهاند. کلاسهای آنها با ثبات بیشتر، تصویر و صدا با کیفیت بالاتر و قابلیت تعامل دوسویه میان معلم و دانشآموز برگزار میشود. همین تفاوت، شکاف آموزشی را میان دانشآموزان مدارس و مناطق مختلف کشور بیشتر کرده است؛ شکافی که در آزمونهای رقابتی مانند کنکور، نتیجه خود را آشکارتر از همیشه نشان خواهد داد. وقتی عدالت آموزشی در سطح دسترسی به آموزش الکترونیکی رعایت نمیشود، انتظار عدالت در خروجیهای آموزشی نیز دشوار است.
از سوی دیگر، همزمان با شدتگرفتن نقدها به عملکرد شاد، وزارت آموزشوپرورش از «برنامه تحول رقومی» بهعنوان نقشه راه جدید خود در حوزه دیجیتال رونمایی کرده است؛ برنامهای که قرار است زیستبوم فناوری آموزشی کشور را متحول کرده و نقش دولت را از تصدیگری به حکمرانی هوشمند تغییر دهد. اما این پرسش مهم همچنان پابرجاست: چگونه میتوان از تحول بزرگمقیاس دیجیتال سخن گفت، درحالیکه پلتفرم پایهای آموزش مجازی کشور همچنان پس از شش سال درگیر ابتداییترین مشکلات زیرساختی است؟
شاد همچنان میلنگد و آموزش را از ریتم میاندازد
یکی از معلمان باسابقه پایه متوسطه در تهران که از همان ابتدای همهگیری کرونا در سامانه شاد تدریس میکند، از تجربهای سخن میگوید که هر سال تکرار میشود: «هنوز در برخی جلسات نیمساعت اول کلاس صرف ورود دانشآموزان میشود. پیامها با تأخیر میرسد، تصاویر بارگذاری نمیشود، فایلهای صوتی گاهی اصلاً باز نمیشوند. دانشآموز کلافه میشود، درگیر قطع و وصل است و آخرش هم درس را نصفهنیمه دریافت میکند.»
او تأکید میکند که این وضعیت نهتنها درس را از جریان میاندازد، بلکه ریتم آموزشی را هم بر هم میزند؛ ریتمی که برای دانشآموزان خردسال یا نوجوانانی که تمرکز پایینتری دارند، اهمیتی دوچندان دارد. این معلم مثال میزند که در هر سال تحصیلی، ماه آذر معمولاً زمانی است که معلمها در کنار تدریس برای جمعبندی، برای مرور و رفع اشکال نیز برنامهریزی میکنند تا دانشآموزان برای امتحانات نوبت اول آماده شوند؛ اما با اختلالهای پیدرپی شاد بخش مهمی از این فرصت از دست میرود.
«کار به جایی رسیده که خود دانشآموزان پیشاپیش میگویند «خانم، شاد امروز کار نمیکند.» این خودش یک آسیب است؛ یعنی سامانهای که باید ستون آموزش در روزهای تعطیلی باشد، برای دانشآموز هیچوقت قابلپیشبینی نیست.» یکی دیگر از چالشهایی که در روایتهای معلمان تکرار میشود، ضعف ابزارهای بارگذاری محتواست. ارسال یک عکس ساده گاهی چند دقیقه طول میکشد، فایلها نیمهکاره متوقف میشوند و پیام عدم ارسال بهکرات ظاهر میشود. برای دانشآموزانی که در مناطق محروم زندگی میکنند و امکان تکرار چندباره دانلود یا دسترسی به اینترنت پایدار را ندارند، این مشکل عملاً باعث حذف بخشی از آموزش میشود.
والدینی که چند فرزند دانشآموز دارند، اغلب از بار روانی و استرس ناشی از قطع و وصلهای مداوم میگویند. آنها از تکلیفی صحبت میکنند که باید ارسال شود اما بارگذاری نمیشود، از معلمی که آنلاین است اما دانشآموز نمیتواند وارد کلاسش شود، از تکرار پیامها، از سکوت طولانی صفحه و سردرگمی کودک که نمیداند مشکل از اوست یا از سامانه.
خانمی که دو فرزند در متوسطه دوم و ابتدایی دارد و به دلیل آسیبهای آلودگی هوا یک سال است از تهران مهاجرت معکوس کرده توضیح میدهد که شاد عملاً در شهر کوچک ما قابلاستفاده نیست. او معتقد است ضعف اینترنت در مناطق کمتربرخوردار، چنان با مشکلات شاد گره خورده که حتی در بهترین حالت هم آموزش بهصورت نیمهمفید انجام میشود. نتیجه این وضعیت به گفته او، ایجاد احساس بیاهمیتی نسبت به درس در ذهن بچههاست: «وقتی سه جلسه پشتسرهم تصویر نمیآید یا معلم قطع میشود، بچه کمکم فکر میکند کلاس مجازی چیز مهمی نیست. انگار جدیگرفتنش بیفایده است.»
تفاوت پلتفرمهای پیشرفته شکاف آموزشی را عمیقتر میکند
در واکنش به این شرایط، بسیاری از خانوادهها و حتی برخی معلمان ناچار شدهاند به پیامرسانهای جایگزین روی بیاورند؛ واتساپ، بله و دیگر پیامرسانهای موجود. دلیل این مهاجرت ساده است؛ ثبات بیشتر و تجربه کاربری بهتر. خانوادهای از تهران توضیح میدهد «وقتی با واتساپ درس میگیرند، دیگر آن استرس دائمی را ندارند.» آنها میگویند ارتباط با معلم برقرار است، فایلها سریع ارسال میشود و دستکم میدانند که تکلیفها بهموقع به دست معلم میرسد. این تغییر پلتفرم اقدامی خودجوش و بدون حمایت رسمی است و از نظر نظام آموزشی کشور یک چالش جدی محسوب میشود؛
مدارس غیردولتی با پرداخت هزینه برای پلتفرمهای پیشرفتهتر مانند اسکایروم، آموزش منظمتری ارائه میدهند. آنها معمولاً از بسترهایی استفاده میکنند که امکان ارتباط زنده، تعامل صوتی و تصویری باکیفیت و مدیریت حرفهای کلاس را ارائه میدهد. نتیجه روشن است؛ دانشآموز این مدارس کمتر دچار گسست آموزشی میشود، تمرکز بیشتری دارد و از محتوای آموزشی متنوعتری بهرهمند است.
یک معلم دبیرستان این وضعیت را ظلم آموزشی توصیف میکند و میگوید: «دانشآموز غیرانتفاعی نهتنها عقب نمیماند، بلکه کلاسهایش را منظمتر هم میگیرد؛ اما بچه دولتی با اینکه قرار است در همان کنکور شرکت کند، عملاً بخشهایی از آموزش را از دست میدهد.»
تیم فنی راهحل دارد؛ عدم تأمین منابع بحران را دائمی کرده است
بخش قابلتوجهی از این فاصله لزوماً ناشی از ضعف در طراحی یا توسعه شاد نیست. برای مثال اختلالاتی که کاربران در ساعات اوج استفاده تجربه میکنند، صرفاً «مشکل پلتفرم» نیست، بلکه نتیجه ترکیبی از محدودیت منابع، فشار ترافیکی و عدم تطابق بودجه با ابعاد پروژه است.
خشایار فهیم، مدیر محصول اپلیکیشن شاد میگوید: «در حال حاضر، شاد توانسته بیش از ۳ میلیون کاربر را بدون اختلال پاسخگو باشد، اما نیاز آموزش کشور در روزهای خاص، بیش از این است. علت اختلالات شاد هم مربوط به همین است که تعداد سرورهای ما پاسخگوی نیاز آموزش مجازی کشور در ایام خاص نیست. افزایش تعداد سرورها هم نیازمند تامین بودجه برای خرید سرورهای جدید است.
ما بهعنوان یک شرکت فنی مسئولیت داشتیم که نیازمندیهای سختافزاری و زیرساختی خود برای ارائه یک خدمت با حداکثر کیفیت، بدون اختلال و کندی را به مراکز تصمیمگیری اعلام کنیم. بارها در مکاتبهها و جلسات مختلف رسماً اعلام کردهایم که با تعداد سرورهای موجود، در ارائه خدمت به دانشآموزان در روزهای خاص با مشکل مواجه میشویم. زیرساختهافنی شاد برای پاسخگویی به آموزش مجازی در ایام پیک استفاده از این اپلیکیشن نیاز به ارتقا و بهبود دارد.»