آلودگی هوای تهران نسبت به پارسال ۱۳ درصد بیشتر شده؛ اعمال محدودیت بر حملونقل شخصی کافی نیست
سیاستهای مدیریتی در حوزه آلودگی هوا باید از مرز شهرهای بزرگ فراتر برود و بر منابع اصلی تولید آلایندهها در اطراف تهران هم اعمال شود
این روزها وضعیت آلودگی هوا بهگونهای است که دشوار بتوان آن را نادیده گرفت و درباره آن صحبت نکرد. اگر زمانی وضعیت هوا، ابزاری برای گشودن سر صحبت و معاشرت با دیگران بود، حالا به ابزاری برای ابراز خشم و نارضایتی تبدیل شده است. آدمها در مترو، اتوبوس، و در هرجایی که بتوانند سر صحبت را با دیگران باز کنند از اینکه هوایی برای تنفس ندارند، گلایه میکنند. این رنگ خاکستری که آلودگی هوا بر چهره شهر پاشیده، نه فقط حال جسمی که حال روحی آدمها را هم خراب میکند.
سازمان حفاظت محیطزیست در آذر همین امسال گزارشی تحلیلی درباره کیفیت هوای شهر تهران و دلایل افزایش آلودگی هوا ارائه کرده است. نخستین چیزی که در این گزارش به چشم میخورد، افزایش ۱۳درصدی آلودگی هوای شهر تهران نسبت به مدت مشابه در سال گذشته است. براساس این گزارش، باقرشهر، آزادگان و شهرری بیشترین افزایش آلودگی را تجربه کردهاند. این مناطق بیش از اینکه در معرض آلودگیهای تولیدشده در داخل شهر قرار داشته باشند، در معرض مراکز تولید آلودگی خارج شهری قرار دارند؛ صنایع کوچک، واحدهای بازیافت ضایعات، لاستیکسوزی و سوزاندن پسماند از جمله این مراکز تولید آلودگی خارجشهری هستند. این آلودگیها با توجه به الگوی غالب جریان باد، در اثر وزش باد به داخل شهر و بویژه به نواحی غرب و جنوبغربی شهر تهران منتقل میشوند.
شکل ۱- مقایسه شاخص کیفیت هوا در سالهای ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ از ابتدای مهر تا ۴ آذر، منبع: گزارش تحلیلی کیفیت هوای کلانشهر تهران و دلایل افزایش آلودگی هوا، سازمان حفاظت محیط زیست.
از نظر ترکیب شیمیایی، کربن سیاه و کربن آلی سهم قابلتوجهی را در آلایندههای هوای تهران به خود اختصاص میدهند. گزارش سازمان حفاظت محیطزیست میگوید که این آلایندهها عمدتا توسط ناوگان دیزلی فرسوده، سوزاندن ضایعات و فرآیندهای احتراقی تولید میشوند. همین گزارش از وجود میزان بالای دیاکسید گوگرد در هوای تهران خبر میدهد و میگوید که این امر نشاندهنده استفاده از سوختهایی با حجم بالای گوگرد در نیروگاهها و برخی واحدهای ثابت در اطراف شهر تهران است. براساس آمار مربوط به پایش ترکیب شیمیایی هوا در ایستگاههای مختلف، در اطراف نیروگاههای ری و دماوند غلظت بالای دیاکسیدگوگرد مشاهده میشود. لازم به ذکر است که مازوت از جمله سوختها با درصد گوگرد بالا به شمار میرود.
در گزارش نظارتی پایش شاخصهای کلان زیستمحیطی ایران که توسط مرکز پژوهشهای مجلس انجام شده، ذکر شده است که میزان انتشار دیاکسید گوگرد در بخش نیروگاهی در حدفاصل سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱، به میزان ۱۲۰ درصد افزایش یافته است. همین گزارش میگوید که انتشار ذرات گردوغبار در بخش نیروگاهی در فاصله زمانی یادشده ۴۰ درصد بیشتر شده. این گزارشها بیش از همه نشاندهنده عملکرد نامناسب نیروگاهها و کیفیت پایین سوخت آنهاست.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس میگوید که در سال ۱۴۰۲ میانگین سالانه غلظت ذرات معلق کوچکتر از ۲/۵ میکرومتر(PM2/5) بیش از شش برابر میزان مجاز توصیهشده توسط سازمان بهداشت جهانی و بیش از ۲/۵ برابر استاندارد ملی بوده است. این ذرات در بخشهای غربی و جنوبغربی تهران تراکم بیشتری دارند. استفاده از سوختهایی با گوگرد بالا در نیروگاهها نه فقط باعث افزایش آلایندههایی نظیر دیاکسیدگوگرد میشود، بلکه غلظت ذرات معلق را هم افزایش میدهد. در نمودار شکل دو غلظت این ذرات در فاصله ده ساله از سال ۹۲ تا ۱۴۰۲ نشان داده شده است. فاصله زیاد میزان این آلایندهها در هوای شهر تهران، با استانداردهای جهانی و ملی نیز در این نمودار مشخص است.
شکل ۲- نمودار مقایسه میانگین غلظت سالیانه PM2.5 با استاندارد ملی و جهانی، منبع: گزارش نظارتی پایش شاخصهای کلان زیستمحیطی، مرکز پژوهشهای مجلس، ۱۴۰۴.
گزارش مرکز پژوهشهای مجلس میگوید که آثار بهداشتی و خسارات اقتصادی منتسب به آلاینده ذرات معلق PM2.5 در ۳۳ شهر کشور در سال ۱۴۰۲ معادل سه درصد تولید ناخالص داخلی برآورد شده است. این میزان برای کل کشور تا ۵ درصد تولید ناخالص داخلی هم برآورد میشود. به نظر میرسد که سیاستگذاران باید با درنظر گرفتن این اعداد و ارقام در شیوه تخصیص بودجهها تجدیدنظر کنند و مسائل محیطزیستی را در اولویت قرار دهند.
در گزارش سازمان حفاظت محیط زیست بخشی هم به پایش سوخت حملونقل تهران و سوخت نیروگاههای مجاور تهران اختصاص یافته است. این بخش نشان میدهد که آلاینده بنزن در تمام جایگاههای سوخت منتخب در استانهای البرز و تهران به میزان قابلتوجهی بیش از حد مجاز است. پایش سوخت نفتگاز (گازوئیل) تولیدی در نیروگاههای تهران، البرز و قزوین نیز نشان میدهد که در هیچ نیروگاهی نفتگاز مطابق با استانداردهای یورو۴ تولید نمیشود. میزان سولفور موجود در سوخت نیروگاهی استان تهران نیز به شدت فراتر از حدمجاز است. میزان سولفور موجود در نفتگاز نیروگاه دماوند که تازه در میان نیروگاهها دارای کمترین میزان سولفور است بیش از ده برابر مقدار استاندارد است، این میزان در نیروگاههای پرند و ری به بیش از ۱۰۰ برابر حد مجاز میرسد.
این گزارش تأکید میکند که مدیریت آلودگی هوای تهران، مستلزم برنامهریزی درازمدت است، اما در کوتاهمدت نیز میتوان اقداماتی در راستای کاهش آلودگی هوا انجام داد؛ از جمله: شناسایی و برخورد با پسماندسوزیها، ایجاد محدودیت بر تردد ناوگان دیزلی در ورودیهای اصلی شهر تهران، بویژه بزرگراه آزادگان، پالایش مستمر آلایندههای پالایشگاه تهران و نیروگاهها و صنایع شاخص، و نیز رایگانسازی حملونقل عمومی در دورههای اضطرار و اعمال محدودیت بر تردد خودروهای شخصی.
گزارش سازمان حفاظت محیط زیست در پایان نتیجه میگیرد که «هرچند منابع داخل شهر- بویژه ترافیک صبحگاهی و عصرگاهی- در افزایش غلظت آلایندهها نقش دارند، اما ورود جریان هوا از نواحی آلوده پیرامونی میتواند موجب افزایش چشمگیر غلظتها شود.» این گزارش در ادامه ذکر میکند که «در مورد سه ایستگاه میدان فتح، علمصنعت و پیروزی –که در میان ۱۰ ایستگاه با بیشترین غلظت قرار دارند- ترافیک درونشهری بهتنهایی قادر به توضیح افزایش مشاهدهشده نیست و سهم انتشار از نواحی پیرامونی ضرورتا مطرح میشود». این گزارش میگوید که صرف مدیریت ناوگان سواری شخصی و اعمال محدودیت بر تردد خودروهای سواری، برای کنترل آلودگی هوای تهران کافی نیست و سیاستهای مدیریتی باید در مقیاسی فراتر از مرزهای شهر و در پیرامون آن و در منابع اصلی تولید آلایندهها در اطراف تهران نیز اعمال شود.