تشریح در اتاق گاز تهران بزرگ
گزارش تکاندهنده سازمان حفاظت محیط زیست از آلودگی هوای تهران در هفته نخست آذر
در بحرانیترین روزهای آبوهوا در تهران که راه نفس بسته است، گزارش تحلیلی سازمان حفاظت محیط زیست از میزان آلودگی هوا در هفته نخست آذرماه منتشر شده است دراینباره که چه عواملی در آلودگیای چنین غلیظ و طولانی علیه حیات مردم دست دارند. ما مهمترین بخشهای این گزارش را جدا کردهایم...
منشأ اصلی ذرات مرگبار چیست؟
تحلیل شیمیایی ذرات معلق نمونهبرداریشده از ایستگاههای تهرانسر، تربیت مدرس، پیروزی و منطقه ۱۹ نشان میدهد کربن سیاه (Black Carbon) سهم بالایی در PM2.5 دارد؛ نشانهای مستقیم از احتراق ناقص سوختهای دیزلی.
سهم نیتراتها در مناطق مرکزی بیشتر است؛ نشاتگرفته از ترافیک شهری و واکنشهای ثانویه شیمیایی. در مناطق جنوبی، سهم ذرات ناشی از ناوگان دیزلی فرسوده بهمراتب بالاتر است. ترکیبات PAHs (هیدروکربنهای آروماتیک چندحلقهای) که خاصیت سرطانزایی دارند، در تمام نمونهها به میزان معنادار وجود دارد. جمعبندی منشأیابی شیمیایی نشان میدهد موتورخانه آلودگی تهران روی دیزل و احتراق بیکیفیت میچرخد.
نیروگاهها و مازوت متهم ردیف اول
در نیروگاههایی مانند دماوند، پرند، ری و شهید منتظرقائم: میزان سولفور گازوئیل و مازوت تا ۶۰ برابر حد مجاز یورو ۴ گزارش شده است. در برخی نمونهها، مقدار سولفور به بیش از شش هزار تا هشت هزار میلیگرم بر کیلوگرم رسیده است. این یعنی در روزهایی که تهران زیر لایه وارونگی گرفتار شده، سوختهای فوق سنگین و پرگوگرد در اطرافش میسوزند و ذرات مرگآور را مستقیم وارد ریه شهر میکنند.
اوضاع بنزین و گازوییل
بررسی کیفیت بنزین در تهران و البرز نشان میدهد بنزینها عموما در محدوده استاندارد سولفور یورو ۴ هستند. اما بنزن و آروماتیکها در برخی نمونهها بالاتر از حد مطلوب گزارش شده است. در مقابل، وضعیت گازوئیل ناوگان سنگین، اتوبوسها و کامیونها به مراتب نگرانکنندهتر است؛ بهویژه در ناوگان عبوری حومهای که سوخت آن عملا خارج از کنترل کیفی تهران توزیع میشود.
ترافیک، بازپخش گردوغبار و مرگ خاموش
تحلیل روند زمانی آلودگی در ایستگاههای ترافیکی نشان میدهد: دو پیک اصلی آلودگی: صبح زود و عصرگاه نسبت PM10 به PM2.5 حدود ۰.۶ است؛ نشانهای از بازپخش گردوغبار ناشی از حرکت خودروها پس از ساعت ۲۰ که با افزایش تردد ناوگان دیزلی شبانه، غلظت کربن سیاه دوباره اوج میگیرد.
در روزهای اوج آلودگی، بخش قابل توجهی از آلایندهها از جنوب غرب تهران وارد شهر شدهاند. شهرکهای صنعتی، پسماندسوزیها و نیروگاهها در این مسیر نقش تعیینکننده داشتهاند؛ بنابراین صرفا با محدودیت ترافیک داخل شهر نمیتوان اپیزودهای شدید را کنترل کرد.
گزارش، چهار عامل اصلی تشدید بحران را معرفی میکند: وارونگی دما و نبود بارندگی، نقاط داغ صنعتی و پسماندسوزی در اطراف شهر، تردد گسترده ناوگان دیزلی فرسوده و مصرف سوخت پرگوگرد در نیروگاهها.
این گزارش مجموعهای از اقدامات کوتاهمدت، میانمدت و بلندمدت را پیشنهاد میدهد که اجرای هماهنگ آنها میتواند نقش قابل توجهی در کاهش اپیزودهای مشابه در سالهای آینده داشته باشد. در کوتاهمدت، شناسایی و برخورد مؤثر با پسماندسوزیها در نواحی غربی و جنوب غربی خارج از محدوده شهر تهران اهمیت ویژهای دارد.
همچنین ایجاد محدودیتهای جدی بر تردد ناوگان دیزلی در بزرگراه آزادگان و سایر ورودیهای اصلی شهر، پایش مستمر آلایندههای پالایشگاهها، نیروگاهها و صنایع شاخص با تمرکز بر ذرات معلق و دیاکسید گوگرد و اعمال محدودیت واقعی بر تردد خودروهای شخصی همراه با رایگانسازی حملونقل عمومی در دورههای اضطرار، از اقدامات ضروری محسوب میشوند. پیشبینی شرایط اضطرار پیش از وقوع و اتخاذ تصمیمات لازم قبل از انباشت آلایندهها در شرایط پایداری جوی نیز از دیگر گامهای کوتاهمدت کلیدی است.
در میانمدت، نوسازی ناوگان حملونقل بهویژه ناوگان دیزلی و جایگزینی خودروهای فرسوده بهمنظور کاهش انتشار ذرات معلق و آلایندههای احتراقی، اهمیت دارد. استانداردسازی واحدهای کوچک صنعتی بهویژه در مناطق جنوب و جنوب غربی تهران از طریق ارتقای فناوری، کنترل سوخت مصرفی و پایش مستمر آلایندگی، اصلاح کیفیت سوخت نفتگاز مصرفی در نیروگاههای اثرگذار بر شهر و سوخت توزیعی ناوگان حملونقل در جایگاههای خارج از محدوده شهری و ایجاد پایگاههای پایش ثابت در نقاط دارای دمای بالا و منابع انتشار آلاینده خارج از شهر با هدف پایش مستمر و هشداردهی سریع، از دیگر اقدامات میانمدت هستند. این پایگاهها همچنین سهم منابع خارج از شهر را در آلودگی هوای داخل تهران مشخص خواهند کرد.
در بلندمدت، توسعه حملونقل عمومی پاک با تمرکز بر گسترش ناوگان برقی و شبکه مترو، ایجاد نظام مدیریت متمرکز برای واحدهای صنعتی کوچک پیرامون شهر بهمنظور ساماندهی فعالیتها، کنترل نوع سوخت مصرفی و کاهش انتشارهای پراکنده و اصلاح ساختار تولید و توزیع سوخت کشور با رویکرد ارتقای کیفیت فراوردهها و کاهش مصرف سوختهای غیراستاندارد بهویژه در دورههای اوج آلودگی از اقدامات کلیدی محسوب میشوند.
علاوه بر این، توسعه سامانه پیشبینی قابل اعتماد آلودگی هوا در سطح ملی، امکان تشخیص زودهنگام شرایط ناپایدار، مدیریت تصمیمات اجرائی قبل از وقوع اپیزود و افزایش هماهنگی میان دستگاههای مسئول در سطوح شهری و ملی را فراهم خواهد کرد. آنچه آذر ۱۴۰۴ تهران را به «اتاق گاز» تبدیل کرد، نه فقط ترافیک شهری، بلکه ترکیب خطرناکی از مازوتسوزی، دیزلهای فرسوده، شهرکهای صنعتی بیمهار و سکون هوا بود. این گزارش هشدار میدهد: تا زمانی که منشأهای بیرونی آلودگی مهار نشوند، تهران هر سال با اپیزودهای مرگبارتری روبهرو خواهد شد.