بار اقتصادی و رفاه ازدست‌رفته ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی در ایران

بیماری‌های قلبی عروقی به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها، نه‌تنها سلامت، بلکه رفاه اقتصادی کشور را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. این بیماری‌ها سال‌هاست بیشترین میزان مرگ‌ومیر در ایران را به خود اختصاص داده‌اند. تنها اثر این بیماری‌ها، تعداد مرگ‌ومیر نیست؛ بلکه رفاه ازدست‌رفته‌ای است که بر جای می‌گذارند؛ هزینه‌های مستقیم درمان، روزهای کاری ازدست‌رفته، کاهش درآمد و خانواده‌هایی که با هزینه‌های کمرشکن بیماری مواجه می‌شوند نمونه‌های از اثرات این بیماری‌هاست.

 بیماری‌های قلبی عروقی و بار اقتصادی ناشی از آن

طبق گزارش‌های رسمی وزارت بهداشت، حدود نیمی از مرگ‌های کشور به بیماری‌های قلبی عروقی مربوط است. اما این تمام ماجرا نیست. این بیماری‌ها یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش کیفیت زندگی و بهره‌وری نیروی کار در کشور نیز هستند. بر اساس مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۴ بر روی شایع‌ترین نوع بیماری‌های قلبی، یعنی بیماری عروق کرونر قلب انجام شد، هزینه کل ناشی از این بیماری حدود ۲۱۰ هزار میلیارد ریال بوده است (1). این رقم نزدیک به 8/0% تولید ناخالص داخلی همان سال و حدود ۱۲% هزینه کل نظام سلامت کشور است.

هزینه سالانه بیماری های قلبی نسبت به تولید ناخالص داخلی

 در مقیاس خانوار نیز وضعیت نگران‌کننده است. بر اساس پژوهشی در استان یزد که بر روی برآورد اقتصادی بیماری‌های قلبی تمرکز داشت، هر بیمار قلبی سالانه به طور میانگین بیش از ۲۶ میلیون ریال در بخش درمانی (مانند بستری، دارو، و ویزیت) و حدود ۱۱.۵ میلیون ریال در بخش غیردرمانی (رفت‌وآمد، مراقبت و اقامت همراه) هزینه می‌کند (2). در مطالعه‌ای مشابه در استان خوزستان، ۵۵ درصد بیماران اظهار داشتند که هزینه‌های درمان برای آن‌ها کمرشکن بوده است.

 هزینه‌های غیر ریالی بیماری‌های قلبی عروقی

 اقتصاد سلامت، بار بیماری‌ها را در دودسته محاسبه می‌کند: هزینه‌های مستقیم (پزشکی و غیرپزشکی) و هزینه‌های غیرمستقیم (ازدست‌رفتن بهره‌وری و مرگ زودرس). در ایران، سهم هزینه‌های مستقیم به‌ویژه هزینه‌های بستری و آنژیوپلاستی بسیار بالاست. بااین‌حال برآوردها نشان می‌دهند حدود ۲۰% از کل بار اقتصادی بیماری‌های قلبی مربوط به هزینه‌های غیرمستقیم است 1. به بیان ساده، هر بار که فردی در سن کار در اثر بیماری‌های قلبی عروقی جان خود را از دست می‌دهد نه‌تنها یک زندگی، بلکه سال‌ها تولید و درآمد این فرد از بین می‌رود. عمر مفید یک شاخص برای سنجش بار بیماری‌هاست که هم مرگ زودرس و هم تعداد سال‌های زندگی همراه با ناتوانی را در برمی‌گیرد (4). داده‌های ملی نشان می‌دهند که این بیماری‌ها سالانه بیش از یک میلیون سال عمر مفید را از جامعه ایرانی می‌گیرند. در جمعیت شاغل، این بار به‌ویژه برای مردان میان‌سال و کارگران بخش خدمات و حمل‌ونقل سنگین‌تر است. آن‌ها نه‌تنها زودتر بیمار می‌شوند، بلکه به دلیل نداشتن بیمه تکمیلی یا شغل رسمی، فشار مالی بیشتری را محتمل می‌شوند.

 از سوی دیگر، افزایش سن جمعیت، فشارخون، چاقی و دیابت می‌توانند ریسک بیماری‌های قلبی را افزایش دهند. برآوردهای ملی نشان می‌دهند بیش از ۳۰% بزرگسالان ایرانی فشارخون بالا و حدود ۱۰% دیابت نوع دو دارند. این دو عامل به‌تنهایی محرک‌های اصلی بیماری‌های قلبی هستند. همچنین افزایش امید به زندگی، شهرنشینی، کم‌تحرکی، مصرف بالای نمک و چربی‌های ناسالم و فشار روانی‌های شغلی از دیگر عوامل مهم در افزایش ریسک ابتلا به این بیماری‌ها هستند.

 این الگو فقط مربوط به سالمندان نیست؛ تعداد بیماران جوان نیز در حال افزایش بوده و این به معنای ازدست‌رفتن نیروی کار و افت بهره‌وری اقتصادی در سنین فعال زندگی است.

 پیشگیری به‌جای درمان پرهزینه

 پژوهشگران ایرانی بر این هم‌نظرند که هزینه‌کردن برای پیشگیری، ده‌ها برابر اثربخش‌تر از پرداخت برای درمان است. در سال‌های اخیر، علی‌رغم افزایش بودجه‌های درمانی، تمرکز اصلی بر روی درمان بوده است نه پیشگیری. این رویکرد نه‌تنها باعث رشد تعداد بیماران نیازمند به درمان شده بلکه همراه با بالارفتن تصاعدی هزینه‌های درمان منجر به کاهش توانایی سیستم بهداشت برای پاسخگویی مؤثر به همه بیماران شده است.

 بر اساس مطالعات وزارت بهداشت کنترل فشارخون، تغذیه سالم، کاهش مصرف نمک و سیگار و افزایش تحرک بدنی می‌تواند تا ۷۰ درصد مرگ‌های زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد. این یعنی هر واحد سرمایه‌گذاری در آموزش، غربالگری و مراقبت اولیه، می‌تواند میلیون‌ها ریال در هزینه‌های درمانی آتی صرفه‌جویی کند. از منظر رفاه اجتماعی، این نوع پیشگیری هم از هزینه احتمالی خانوار و هم بودجه عمومی محافظت می‌کند (7).

 ایران در مقایسه با سایر کشورها در مدیریت بحران قلبی

 ایران در مقایسه با کشورهایی با درآمد بالا که موفق به کاهش مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی شده‌اند، عملکرد ضعیفی داشته است. در این کشورها، باوجود پیری جمعیت، پیشرفت‌های پزشکی و مداخلات پیشگیرانه قوی مانع از افزایش بار بیماری شده است. اما در ایران، پیری جمعیت به یک عامل مؤثر برای افزایش بیماری تبدیل شده و سیاست‌های پیشگیری نتوانسته‌اند این روند را مهار کنند. عملکرد اقتصاد ایران از منظر حفظ رفاه شهروندان در برابر بیماری‌های قلبی، با یک چالش ساختاری و چندبعدی روبروست. این بحران، محصول پیری جمعیت، افزایش عوامل خطر و سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد در حوزه پیش‌گام است (6).

جمع‌بندی

 بیماری‌های قلبی عروقی در ایران صرفاً مسئله‌ای پزشکی نیست؛ بلکه یکی از بزرگ‌ترین عوامل کاهش رفاه اجتماعی است. این بیماری نیروی کار را زودتر از میدان خارج می‌کند، هزینه خانوار را افزایش می‌دهد و فشار قابل‌توجهی بر بودجه عمومی وارد می‌کند؛ لذا برای کاهش پیامدهای انسانی و اقتصادی این بیماری ضروری است رویکرد نظام سلامت از درمان‌محور به پیشگیری محور تغییر یابد.

 منابع

 1. بار اقتصادی بیماری عروق کرونر قلب در ایران: با رویکرد پایین‌به‌بالا در سال 1394

 2. برآورد بار اقتصادی بیماری‌های قلبی عروقی در بیمارستان‌های منتخب شهر یزد در سال 1397

 3. برآورد میزان پرداخت از جیب و هزینه‌های کمرشکن بیماران قلبی- عروقی در استان خوزستان

 4. Cardiovascular Disease in Iran in the Last 40 Years: Prevalence, Mortality, Morbidity, Challenges and Strategies for Cardiovascular Prevention

 5. Mortality Rate and Years of Life Lost Due to Ischemic Heart Disease in Southern Iran between 2004 and 2019: A Population-Based Study

 6. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

 7. مرکز تحقیقات سیاست‌گذاری سلامت دانشگاه علوم پزشکی شیراز 1400