کتابهای ماه؛ از غزه در بحران تا جستاری در سیاست فاجعهبار
جستاری در سیاست فاجعهبار
نویسنده: علی معظمی
ناشر: کرگدن
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۴۸ صفحه
قیمت: ۳۵ هزار تومان
چرا برخی جوامع انسانی به انهدام خود اقدام میکنند؟ چه میشود در دورهای دست به اعمالی میزنند که با نگاهی پسنگرانه میتوان گفت زمینهچینی برای نابودی خودشان بوده است؟ چه میشود زندگی جمعی به سویی میرود که میتوان گفت برخلاف این مسیر است؟ کتاب «جستاری در سیاست فاجعهبار» تلاشی است برای پاسخ به این پرسشها. نویسنده به گفتهای از «فردیک جیمسون» پس از حوادث یازده سپتامبر اشاره میکند: «حال در این دیالکتیک که هر دو طرف منازعه طرف دیگر را تقویت میکند، قرار نیست به لحظهای برسیم که سنتزی رخ میدهد. خود مارکس از این صحبت میکند که چگونه منازعات تاریخی جهان یا به نوسازی انقلابی سراپای جامعه یا به نابودی هر دو طبقه پیکارگر میانجامد. این چشمانداز نابودی متقابل است که اکنون باید ما را از نگرانی رها کند». نویسنده این چشمانداز نابودی متقابل را به پرسشهای بالا گره میزند و اضافه میکند در هر موقعیت تاریخی که چنین امری رخ دهد بازماندگان احتمالی میتوانند به کنکاش در این بپردازند که چه عواملی و با چه سابقهای دست به دست هم دادند که چنین شد.
آنچه معظمی در این کتاب دنبال میکند این است که چه چیزی امکان نابودی هر دو طبقه پیکارگر را فراهم میکند. چه چیزهایی در جمعهای انسانی و در اسباب وجودیشان که این امکان را میدهد که به چنین سمتوسویی بروند؟ نویسنده این پرسش را از قسم تاریخی و اجتماعی نمیداند بلکه «پرسش از امکان» میداند؛ «پرسشی فلسفی». او لزوم چنین پرسشی را در این میداند که موقعیتهای تاریخی که مصداق این پرسشاند منحصربهفرد نبودهاند. یک پرسش در سطح کلی فلسفی درباره زندگی جمعی میتواند به پاسخ یا پاسخهایی نزدیک شود که فایده معرفتی خاص خود را دارند. در نظر نویسنده چنین پاسخهایی به این کار میآیند که نشان دهند باید نگران چه الگوهایی در زیست اجتماعی باشیم؛ به تعبیری نشان دهند که کدام عناصر معمولی در همین زندگیهای در جریان حاملان بالقوه خودویرانگری هستند.
کتاب در شش فصل تنظیم شده است. نویسنده در فصل اول با دیدگاهی پدیدارشناسانه و با آغاز از ضرورتهای زیستی، به معرفی چند مفهوم پایهای در سیاست میپردازد و میکوشد مفهوم سیاست را به معنای رابطه بین انسانهای متکثر تبیین کند. در فصل دوم، با بررسی مفهوم «زندگی خوب» ارسطویی، امکان معرفی مفهوم «وضعیت فاجعهبار» را در تضاد با آن فراهم میکند. فصل سوم به آگاهیهای مشترک پایهای میپردازد که در وضعیت مشترک انسانی در سیاست برای ما قابل حصول است. در این وضعیت مشترک، مفاهیمی مانند قدرت، تصمیم، سلطه و تصور و آگاهی بررسی میشوند. فصل چهارم به سازماندهیهای اساسی قدرت در وضعیت سیاسی میپردازد. در فصل پنجم مفهوم سلطه بسط بیشتری داده میشود. این بسط در ارتباط با دوگانه ذهن- بدن صورت میگیرد و نویسنده نشان میدهد این دوگانه در توصیف سلطه چه کاراییهای توصیفی و تجویزی دارد. این بررسی به طرح مفهوم «جامعه تصویری» میانجامد که از «بندیکت اندرسون» وام گرفته شده است. فصل آخر با استفاده از طیف مفاهیمی که تا فصل ششم مطرح شده به بررسی مفهوم وضعیت فاجعهبار برمیگردد و به عاملیتی میپردازد که چنین وضعی را پدید میآورد. نتیجهگیری این فصل که در واقع نتیجهگیری کل کتاب است، به امکان وقوع وضع فاجعهبار میپردازد.
غزه در بحران
نویسنده: نوام چامسکی
ترجمه: محسن عسکری دهقی
ناشر: ثالث
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۹۳ صفحه
قیمت: ۳۵ هزار تومان
نوار غزه کمی بیش از دو درصد کل اراضی فلسطین است، اما در اخبار، رسانهها و در یورشهای بیرحمانه اسراییل به این ناحیه، مانند قتلعام گستردهای که ژانویه سال ۲۰۰۹ روی داد و به طور کلی هرجا که نامی از نوار غزه به میان میآید، هیچگاه به این نکته ظریف اشاره نمیشود. نوار غزه آنقدر کوچک است که در گذشته هرگز جدای از سایر اراضی فلسطین دیده نمیشد. باریکه غزه به لحاظ موقعیت جغرافیایی بسیار حیاتی و دریچه دریایی ورود فلسطین به دیگر نقاط جهان است، به همین دلیل سبک زندگی در این شهر بسیار منعطفتر و جهانیتر از دیگر بخشهای کشور رشد کرده است. البته سایر جوامعی هم که در عصر جدید در مدیترانه شرقی گذرگاه کشور خود با سایر بلادند وضعیتی مشابه وضعیت غزه دارند و زندگی در آن شهرها سبک منعطفتری دارد. این منطقه به واسطه نزدیکی با دریا و برخورداری از مرز دریایی با مصر و لبنان بسیار آباد بود و روزگار بسیار پررونقی را تجربه میکرد تا اینکه اجرای پروژههای پاکسازی نژادی اسراییل در سال ۱۹۴۸ روند زندگی را در این شهر مختل کرد و نهایت به نابودی کشاند.
بعد از حمله نظامی اسراییل به نوار غزه در سال ۲۰۰۹ که در اثر آن هزار و ۴۰۰ نفر از اهالی غزه کشته شدند، واکنشهای متعددی نسبت به این حملهها در سراسر جهان انجام گرفت. نوام چامسکی و ایلان پاپه چهرههای مشهور دانشگاهی ضداسراییلی، تصمیم گرفتند با همکاری همدیگر و به کمک دیگران، کتابی درباره این حملهها بنویسند که حاصل آن کتاب بحران در غزه است (به همراه کتاب جدلی «درباره فلسطین» که آن هم چندی پیش به فارسی ترجمه شد.) کتاب با توضیح تفصیلی نوع عملکرد اسراییل در طول حملاتش به نوار غزه آغاز میشود و در ادامه به بررسی سیاستهای طولانیمدت اسراییل در اشغالگری سرزمینهای فلسطینی میپردازد. صهیونیسم تعابیر و تفاسیر گوناگونی دارد که خنثیترین تعریف آن همان ایدئولوژی است. صهیونیسم از ابتدای پیدایش و تولدش در فلسطین تاکنون همواره یک ایدئولوژی بوده است. از این نظر صرفا به عنوان یک ایدئولوژی نباید تفاوت چندانی با ایدئولوژیهای فرهنگی و ملی دیگر داشته باشد. چون وقتی نهاد یا سازمانی مثل «دولت» آبستن یک ایدئولوژی میشود و آن را زیربنای ساختار ارزشی و اخلاقی خود قرار میدهد، آن ایدئولوژی به مراتب نقش بسیار قدرتمندی در زندگی مردم ایفا میکند. در جهان به علت برتری و سیطره رسانههای غربی و بخصوص نقش صیهونیسم و تسلطاش بر رسانههای جهان، تصویر واژگونهای از اتفاقات فلسطین و غزه بازتاب داده شده است. «چامسکی» برخلاف این تصویر و این روند، تاریخ فلسطین و غزه را منطبق با واقعیتهای تاریخی بررسی کرده و ذات حقیقی رژیم صهیونیستی را نشان میدهد.
سنتگرایی بازتابی؛ مبانی جامعهشناسی سیاسی ایران (عصر قاجار)
نویسنده: کرامتالله راسخ
ناشر: آگاه
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۳۳۳ صفحه
قیمت: ۴۰ هزار تومان
این پژوهش نشان میدهد مناسبات اجتماعی ایران برای تحول جامعه سنتی به جامعه مدنی منطبق با سرمشقهای غربی نبوده است. تحول حقوقی انجامشده مناسب با زایش عنصر شهروند با حقوق و وظایف مشخص نبوده و مردم کشور همچنان همان شاخصهای حقوقی افراد مکلف و رعیتهای موظف در جوامع ماقبل سرمایهداری را داشتهاند. جامعه مدنی به منظور نمایندگی مصالح و منافع طبقات اجتماعی و در نهایت منافع عموم شکل نگرفت، در نتیجه زمینه جدایی دولت از جامعه فراهم نشد و جامعه جماعتی همچنان در قیمومیت حوزه سیاسی و جلوه آن یعنی حاکم سیاسی مستبد باقی ماند. این مناسبات الزاما به نوع دیگری از تحول انجامید که در این کتاب از آن با عنوان سنتگرایی بازتابی نام برده میشود. این تحولات زمینهساز شکلگیری «هویت عمومی سنتی بازتابی» به جای «هویت عمومی شهروندی» در جوامع خاورمیانه از جمله ایران بود. منظور از سنت عناصر معرفتی، شناختی، فکری، فرهنگی و اجتماعی تاثیرگذار بر شیوه تفکر، الگوی رفتاری، شیوه زندگی، تفکر سیاسی، اجتماعی، فلسفی و تاریخی است که تحت تاثیر فرهنگ، جامعه، سیاست و اقتصاد بهآرامی تغییر میکند، بنابراین ویژگی بازتابی دارد.
این کتاب، اثری تاریخی به معنای متعارف آن نیست بلکه کتابی در حوزه جامعهشناسی با استفاده از رویکرد منابع و روش جامعهشناسی تاریخی جدید است که در آن ادعا شده تعارضی در جوامع سنتی خاورمیانه بین سنت و مدرنیسم نیست بلکه بازتابی بین سنت و سنتگرایی است. منظور از سنتگرایی بازتابی، واکنش سنت در برابر خود است بنابراین ما در خاورمیانه شاهد احیای سنت با پوشش مدرن هستیم. این کتاب درصدد گشودن بابی در جامعهشناسی سیاسی کشورهای مسلمان خاورمیانه با ارجاع به سفرنامههای موجود است و از این نظر دیدگاهی جدید مطرح میکند. هدف از بررسی این سفرنامهها، آشنایی با افکار اجتماعی و سیاسی ایرانیان مسافر غرب در قرن نوزدهم درباره کشور مقصد مسافر، درباره ایران و ایرانیان و ارزیابی آنها از خودشان است. ترتیب بررسی این سفرنامهها، تاریخی تحلیلی است و هدف آن دنبال کردن تحول تفکر سیاسی و اجتماعی نویسندگان است. همانطور که در متن مشاهده میشود، مسافران به تدریج به امکان تقلید از غرب بدبین میشوند و روحیه یاس در آنها تقویت میشود و حتی حسرت گذشته را میخورند.
کتاب «سنتگرایی بازتابی، مبانی جامعهشناسی سیاسی ایران، عصر قاجار» دارای سه بخش و ۱۴ فصل است. بخش نخست این کتاب، شامل فصل اول و دوم است که در فصل اول، مفاهیم اصلی سنت، بازتاب و سنت بازتابی توضیح داده شده است. فصل دوم، شرحی تاریخی بر نخستین مواجهه با غرب و بسته شدن نطفههای اولیه تفکر سنتگرایی بازتابی است. بخش دوم این کتاب، مطالعهای تجربی با استفاده از سفرنامههایی است که در قرن نوزدهم نگاشته شدهاند و حاوی مطالبی هستند که میتوان به کمک آنها فرضیههای اصلی این نوشتار را سنجید. بخش سوم، شامل سه فصل است و در قالب آن، زندگی و آثار سه نفر از منتقدان اجتماعی و سیاسی ایران در قرن نوزدهم بررسی میشود. محتوای آثار این افراد از سفرنامهها متمایز است، اما در زندگی و آثار این افراد نیز میتوان همان جریان کلی ناامیدی و یاس را مشاهده کرد. در این سه فصل، زندگی و آثار سه منتقد اجتماعی و سیاسی ایرانی در قرن نوزدهم بررسی میشود. محتوای آثار این افراد از سفرنامهها متمایز است، اما در زندگی و آثار این افراد نیز میتوان همان جریان کلی ناامیدی و یاس را مشاهده کرد.
فرهنگ لغات زبان مخفی؛ با مقدمهای درباره جامعهشناسی زبان
نویسنده: دکتر مهدی سمایی
ناشر: مرکز
سال انتشار: ۱۳۹۷ (چاپ اول، ویرایش دوم)
تعداد صفحات: ۱۳۳ صفحه
قیمت: ۱۶ هزار و ۵۰۰ تومان
زبان مخفی گونهای از زبان رمزگونه است که به وسیله گروههای مختلف شامل جوانان، نوجوانان، سارقان (و سایر مجرمان) و... به منظور پیشگیری از درک دیگران مورد کاربرد قرار میگیرد. این زبان دارای سابقهای کهن است. مهدی سمایی نویسنده، مترجم و زبانشناس ایرانی، عضو گروه واژهگزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، معاون پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و مدیر گروه اصطلاحشناسی این پژوهشگاه است. سمایی در مقدمه کتاب میگوید: «زبان حافظه جامعه است و تصویر حافظه هر جامعه در آن جامعه. از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود. این حرکت در گروههای مختلف نماد پیدا میکند. زبان یک رفتار اجتماعی است. هر جامعه ملزم به رعایت این رفتار است. ناهنجاریهای زبان از گروههای اجتماعی وارد زبان میشوند.» گروههایی چون، جوانان، خلافکاران، کارکنان پیشههای مختلف و... در کتاب فرهنگ مخفی لغات جوانان آمده است. زبان مخفی در اصل یک زبان مستقل نیست و یکی از شکلها و گونههای هر زبان معیار است. زبان مخفی عمدتا در حوزه واژگان و تا حدی اصطلاحات و عبارتهای فعلی ابداع و زائده هر زبان میشود. بخشی از این واژهها به سبب کثرت استعمال به زبان مردم کوچه و بازار راه پیدا میکند و جزیی از زبان معیار میشود. سمایی در سابقه بررسی زبان مخفی، آن را دارای مشابهتهای زیاد با زبان عامیانه میداند و معتقد است زبان عامیانه راهی برای رسیدن به زبان مخفی است.
کتاب فرهنگ لغات زبات مخفی یکی از مهمترین آثار در این زمینه است که مدتها بود تجدید چاپ نمیشد. نویسنده برای تدوین این کتاب پنج سال وقت صرف کرده و از گفتوگو با جوانان و روشهای ابداعی دیگر کمک گرفته است. بخش مهمی از کتاب به «مقدمهای درباره جامعهشناسی زبان»، تعریف زبان مخفی و ضرورت گردآوری واژههای این زبان و روش کار مولف اختصاص دارد. در بخش اصلی کتاب، واژهها، ترکیبها و عبارتهایی در بیش از ۵۰۰ مدخل فهرست شدهاند. لغات زبان مخفی به صورت موضوعی تفکیک شده و هر مدخل دارای معنا و مثالهای مختلف است. حوزههایی، چون «اسامی مزاحمان و افعال مربوط به مزاحمت»، «اسامی جنس مخالف»، «الفاظ و افعال مربوط به امنیت و اطلاعات و حفظ اسرار»، «ایجاد ارتباط و ابراز عواطف» و «نام اشخاص غیرمتجدد» از بخشهای مختلف این کتاب هستند. چاپ جدید این کتاب در واقع ویرایشی تازه از آن است و با نسخهای که مدتها نایاب بود تفاوت دارد و تازگی خود را پس از سالها حفظ کرده است.
خاستگاههای جهان مدرن؛ روایتی درباره تاریخ جهان و محیطزیست از قرن ۱۵ تا ۲۱
نویسنده: رابرت بی. مارکس
ترجمه: سعید مقدم
ناشر: مرکز
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۷۶ صفحه
قیمت: ۳۹ هزار و ۵۰۰ تومان
کتاب «توسعه درونزای منطقهای: رهبری و نهادها» درباره نقش رهبری و نهادها در توسعه اقتصادی منطقهای است. از مهمترین اهداف بلندمدت توسعه اقتصادی منطقهای درونی کردن فرایندی است که متضمن دستیابی به توسعه پایدار است. چنین فرایندی در رابطه با توسعه، به رهیافت راهبردی مبتکرانه در برابر رهیافت منفعل و ممکنساختن آن نیاز دارد تا بتواند ریسک انطباق با شرایط متغیر را مدیریت کند. این کتاب چارچوبی نوین برای انگارهپردازی توسعه اقتصادی منطقهای ترسیم میکند. نظریهها و رهیافتهای مرتبط با رشد و توسعه درونزا که در طول بیست سال گذشته یا پیشتر مطرح شدهاند، نقش انکارناپذیر رهبری را نادیده گرفتهاند. همچنین شیوههای توجه آنها به عوامل نهادی بسیار سادهانگارانه بوده است. رهیافت معرفیشده در این کتاب با مدنظر قراردادن نوشتههای مرتبط با رشد و توسعه منطقهای بر مبنای فرایندهای درونزا، رهیافتی یکپارچه است و مدلی برای توسعه درونزای منطقهای پیشنهاد میکند؛ مدلی که از متغیرهای کلیدی و اساسی آن رهبری و عوامل نهادی توام با کارآفرینی است و نقش میانجی را برای پتانسیل منابع و عوامل بازار به عنوان متغیرهای مستقل و اثرگذار بر رشد و توسعه منطقهای درنظر میگیرد.
توسعه درونزا به مفهوم توانایی جوامع در بسیج منابع درونی، همزمان با انتقال از اقتصاد مبتنی بر تولید فیزیکی به اقتصاد دانشبنیان و تاکید بر سرمایه انسانی، سبب دگرگونی در نظریههای رشد شده است. توسعه درونزا، انگارهای است که ابتدا به عنوان راهنمای عمل برای تصمیمسازان و برنامهریزان در سطح ملی مطرح شد و از اواخر دهه ۱۹۹۰ در سطح منطقهای نیز مورد توجه برنامهریزان توسعه اقتصادی منطقهای قرار گرفت. هدف اصلی این کتاب چیستی توسعه درونزا و شناسایی مسیر دستیابی به رهیافتی نوین در ارتباط با توسعه درونزا در عرصه برنامهریزی است که فرایند پاسخگویی به این دو پرسش، شناسایی چگونگی الزامهای به کارگیری رهیافت نهادی را نیز ضروری میسازد. بنابراین با تحلیل فرایند دگرگونی تفکر اقتصادی و شکلگیری زمینههای گرایش نهادی در توسعه و تعیین جایگاه توسعه درونزا در این فرایند، مبانی فکری نگرش سنتی و نوین به توسعه منطقهای، آشکار میشود. کتاب بیانگر آن است که به کارگیری رهیافت نهادی در برنامهریزی دستیابی به توسعه درونزا، سبب گسترش تعاملهای دولت و افراد، روابط علی پایین به بالا و نظارت و کنترل مردم بر تصمیمهای دولت میشود و رهیافت یکپارچهای در ارتباط با توسعه منطقهای شکل میگیرد. این همان هدفی است که در نهایت توسعه درونزا در پی دستیابی به آن است.
فرهنگ سیاسی غیرمشارکتی و سقوط حکومت پهلوی دوم
نویسنده: مجید عباسزاده
ناشر: کویر
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۱۶۵ صفحه
قیمت: ۱۸ هزار تومان
در شکلگیری فرهنگ سیاسی هر جامعهای، عوامل مختلفی مثل ساختار قدرت سیاسی، فعل و انفعالات تاریخی، موقعیت سرزمینی، نظام عقیدتی و آیینی و... نقش دارند. کتاب «فرهنگ سیاسی غیرمشارکتی و سقوط حکومت پهلوی دوم» بررسی تاثیر ساختار سیاسی بر فرهنگ سیاسی است. این کتاب به بررسی چگونگی تاثیر فرهنگ سیاسی غیرمشارکتی در سقوط حکومت پهلوی دوم میپردازد. به طور کلی ساختار سیاسی در دوره محمدرضا شاه را میتوان همانند منظومهای دانست که هسته مرکزی آن را شخص شاه تشکیل میداد و خاندان سلطنتی، نخبگان درباری، دیوانیان، نمایندگان مجلس و... به دور مدار سلطنت میچرخیدند. محمدرضا شاه نظام حکومتیای به وجود آورده بود که به او این اجازه را میداد که هم سلطنت کند و هم بر حکومت و هم بر اریکه قدرت بماند. از نگاه این پژوهش، هرچند فرهنگ سیاسی ایران در دوره محمدرضا شاه تحت تاثیر عوامل متعددی شکل گرفته بود، اما واقعیتهای تاریخی این دوره نشان میدهند تاثیر ساختار قدرت استبدادی و ساختار اقتصادی رانتی بر فرهنگ سیاسی، اساسیتر از سایر عوامل بودهاند، به این صورت که ساختار سیاسی استبدادی، با اعطای جایگاهی ممتاز و یگانه به شخص شاه و سپردن قدرت و همه امور به دست او و درخواست اطاعت بیچونوچرا از قدرت وی، مانعی اساسی در مسیر مشارکت واقعی مردم در عرصه سیاست ایجاد کرده بود و آنان را به انفعال و کنارهگیری از سیاست سوق داد. این مساله باعث شده بود تا دولت نقش کارگزار و مداخلهگر اصلی را در زندگی سیاسی داشته باشد و با تضعیف نیروهای اجتماعی و سرکوب نهادهای مدنی، از مشارکت مردم در زندگی سیاسی جلوگیری کند. این وضعیت به طور کلی از شکلگیری فرهنگ سیاسی مشارکتی در کشور جلوگیری کرده و در مقابل، به ایجاد فرهنگ سیاسی غیرمشارکتی (انفعالی) یاری رساند. در واقع حکومت پهلوی دوم، همواره جهت تحکیم و تثبیت موقعیت خویش، فرهنگ سیاسی مخصوص به خود یعنی فرهنگ سیاسی غیرمشارکتی را ترویج کرد که این مساله به طور کلی موجب شیوع مولفههای منفی، چون ترس از قدرت شاه (حکومت)، احساس عدم امنیت، بیاعتمادی سیاسی و... در نزد جامعه ایران شد. اما نکته اساسی در اینجا آن است که عدم نقشآفرینی اعضای جامعه ایران در عرصه سیاست، رویهمرفته موجب بیاعتمادی و تنفر آنان نسبت به شخص شاه و حکومت وی و قواعد بازی حاکم بر سیاست در کشور شده و به پیدایش بحران مشروعیت و فروپاشی رژیم در سال ۱۳۵۷ کمک کرد.