قلمرو رفاه

شکاف جنسیتی در توزیع زمان کار خانگی

زنان بخش عمده بار نامرئی کار بدون دستمزد را بر دوش می‌کشند و این نابرابری پنهان مانعی جدی در مشارکت اقتصادی آنان است

18 آبان 1404 - 23:33 | اقتصاد سیاسی
الهه شهیدی
الهه شهیدی

کار خانگی به عنوان یکی از ارکان اصلی زندگی روزمره، نه تنها تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی افراد دارد، بلکه بر ساختار اقتصادی و اجتماعی کشور نیز تأثیرگذار است. با تحلیل ساعات کار خانگی، می‌توان بار کاری واقعی اعضای خانواده را شناسایی کرد. این امر به ویژه برای زنان که به طور سنتی مسئولیت‌های بیشتری در خانه دارند، اهمیت دارد.

کار خانگی شامل فعالیت‌ها و وظایف روزمره‌ای می‌شود که به‌صورت بدون دستمزد در محیط خانه انجام می‌شوند و به بهبود رفاه خانواده و نگهداری از خانه کمک می‌کنند. این وظایف می‌توانند شامل پخت‌وپز، نظافت، لباسشویی، مراقبت از کودکان و افراد مسن، خرید مواد غذایی و دیگر کارهای مشابه باشند. با توجه به طبقه‌بندی مرکز آمار ایران، می‌توان کار خانگی را به سه دسته اصلی تقسیم کرد:

·        تولید کالاها برای استفاده نهایی خود

·        خدمات خانگی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

·        خدمات مراقبتی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

فعالیت‌های هر گروه به تفکیک در پیوست آورده شده است.

متوسط ساعات کار خانگی در ایران

متوسط ساعات کار خانگی روزانه در ایران به صورت کل برابر با 3 ساعت و 21 دقیقه محاسبه شده و برای زنان برابر 5 ساعت و 27 دقیقه و برای مردان برابر 1 ساعت و 11 دقیقه می‌باشد. باید توجه داشت که از جمع ساعات زنان و مردان به ساعات کل نمی‌رسیم و تعداد جمعیت هر جنسیت و جمعیت کل نیز در این محاسبه لحاظ شده است.

منبع: طرح آمارگیری گذران وقت در مناطق شهری در سال 1399

با توجه به طبقه‌بندی مرکز آمار ایران از کار خانگی، میزان آن برای سه گروه گفته شده نیز محاسبه شده است. متوسط ساعات کار خانگی برای گروه تولید کالاها برای استفاده نهایی خود به صورت کل 4.8 دقیقه، برای مردان 3.5 دقیقه و برای زنان 6 دقیقه محاسبه شده است. ساعات کار خانگی در این گروه به صورت کلی پایین است و باید به این نکته توجه کرد که داده‌ها از طرح آمارگیری گذران وقت در مناطق شهری جمع‌آوری شده است.

 برای گروه بعدی که مربوط به فعالیت‌های خدمات خانگی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده است، متوسط ساعات کار خانگی به صورت کل 2 ساعت و 50 دقیقه، برای مردان 55 دقیقه و برای زنان 4 ساعت و 43 دقیقه محاسبه شده است. در این گروه، شکاف بین زن و مرد نسبت به گروه قبل به طور قابل توجهی افزایش پیدا کرده است.

گروه چهارم، فعالیت‌های مربوط به خدمات مراقبتی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده می‌باشد. متوسط ساعات کار خانگی برای این گروه به صورت کل 25.5 دقیقه، برای مردان 12 دقیقه و برای زنان 38 دقیقه محاسبه شده است.

منبع: طرح آمارگیری گذران وقت در مناطق شهری در سال 1399

مقایسه متوسط ساعات کار خانگی در دیگر نقاط جهان

به صورت کلی زنان و دختران امروزی نسبت به قبل، تحصیلات، فرصت و وضعیت سلامت بهتری دارند؛ اما برای بسیاری، این پیشرفت‌ها به بهبود متناسب در فرصت‌های اقتصادی یا عاملیت در طول زندگی آن‌ها منجر نشده است. یکی از دلایل عقب‌ماندگی پیشرفت زنان در دستیابی به موقعیت برابر در جامعه این است که هنوز از آن‌ها انتظار می‌رود که سهم نامتناسبی از مسئولیت‌های مراقبتی و کار خانگی بدون دستمزد را بر عهده بگیرند.

در کشورهای سراسر جهان، تقسیم نابرابر کار خانگی و مراقبت از کودکان، زنان را از کار با دستمزد دور نگه داشته و در نتیجه نرخ مشارکت نیروی کار زنان علیرغم پیشرفت‌های آموزشی، رشدی که باید را تجربه نکرده است. درک بیشتر در مورد زمان صرف شده و شکاف جنسیتی در مراقبت‌های بدون دستمزد و کار خانگی، یک جزء مهم در درک نابرابری جنسیتی است. در ادامه قصد شده این موضوع را نشان داده و سپس به کمک مدل رگرسیون یک تخمین و پیش‌بینی از مراقبت‌های بدون دستمزد و کار خانگی تا سال ۲۰۵۰ صورت گرفته است.

هرچند با مشارکت بیشتر مردان و تقسیم سهم متناسب‌تری از مسئولیت‌های مراقبتی و کار خانگی بدون دستمزد، مقدار این شکاف تا حدودی کاهش می‌باید اما با این وجود پیش‌بینی می‌شود که این شکاف همچنان تا سال ۲۰۵۰ و پس از آن نیز نیز ادامه داشته باشد.

نتیجه‌گیری

با توجه به بررسی‌هایی که صورت گرفت، می‌توان نتیجه گرفت که زنان به طور معمول بار بیشتری از مسئولیت‌های خانگی را به دوش می‌کشند، حتی زمانی که هر دو شریک شغل و مشغله‌های کاری مشابهی دارند. این نابرابری نه تنها به فشار روانی و جسمی بر زنان منجر می‌شود، بلکه می‌تواند بر فرصت‌های شغلی و پیشرفت حرفه‌ای آن‌ها نیز تأثیر منفی بگذارد و امکان ورود به بازار کار را از آن‌ها سلب کند یا در صورت ورود، نمی‌توانند به‌طور کامل توانمندی‌های خود را به نمایش بگذارند. این موضوع نه تنها بر روی درآمد خانواده‌ها تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه باعث کاهش نرخ مشارکت اقتصادی زنان نیز می‌شود. بنابراین، ایجاد زیرساخت‌ها و سیاست‌های حمایتی برای تسهیل دسترسی زنان به بازار کار و کاهش بار کار خانگی ضروری است.

در نهایت، تحقق برابری جنسیتی در کارهای خانگی نه تنها به نفع زنان، بلکه به نفع کل جامعه خواهد بود و به ایجاد محیطی سالم‌تر و برابرتر برای همه اعضای خانواده منجر می‌شود.

منابع

1. مرکز آمار ایران (داده‌های گذران وقت)

2. داده‌های تاریخی بین کشوری از بخش آمار سازمان ملل متحد برای برابری جنسیتی و توانمندسازی زنان  (UN Women Data Hub)

پیوست

گروه 2

تولید كالاها، برای استفاده نهایی خود


کشاورزی، جنگل‌داری، ماهیگیری و استخراج معدن، برای استفاده نهایی خود

211

كاشت محصولات باغچه‌ خانگي، برای استفاده نهایی خود

212

پرورش حیوانات و تولید فرآورده‌هاي حیوانی، برای استفاده نهایی خود

213

شکار، تله‌گذاري و تولید فرآورده‌هاي پوست‌ حیوانات، برای استفاده نهایی خود

214

جنگل‌داری و بريدن درختان، برای استفاده نهایی خود

215

جمع‌آوری محصولات وحشي (خودرو)، برای استفاده نهایی خود

216

ماهیگیری، برای استفاده نهایی خود

217

آبزي‌پروري، براي استفاده نهايي خود

218

معدن‌كاري و استخراج معدن، برای استفاده نهایی خود


توليد و فرآوري كالاها، برای استفاده نهایی خود

221

توليد و فرآوري محصولات خوراكي، آشاميدني‌ و تنباکو، برای استفاده نهایی خود

222

توليد و فرآوري منسوجات، پوشاك، چرم و محصولات مرتبط، برای استفاده نهایی خود

223

توليد و فرآوري محصولات چوب و پوست درختان، برای استفاده نهایی خود

224

توليد و فرآوري آجر، بلوك‌هاي بتونی، بلوک‌هاي توخالی و کاشی، برای استفاده نهایی

225

توليد و فرآوري فرآورده‌هاي گیاهی و دارویی، برای استفاده نهایی خود

226

توليد و فرآوري فلزات و محصولات فلزی، برای استفاده نهایی خود

227

توليد و فرآوري محصولات با استفاده از ساير مواد، برای استفاده نهایی خود

229

تهيه ملزومات و رد كردن محصولات و ساير فعالیت‌های مرتبط با توليد و فرآوري كالاها، برای استفاده نهایی خود


فعالیت‌های ساخت و ساز، برای استفاده نهایی خود

230

فعالیت‌های ساخت و ساز، برای استفاده نهایی خود


تأمين آب و سوخت، برای خانوار خود يا استفاده نهایی خود

241

جمع‌آوری هیزم و ساير فرآورده‌هاي طبیعی مورد استفاده به‌عنوان سوخت، برای استفاده نهایی خود

242

تهيه آب از منابع طبیعی و ساير منابع، برای استفاده نهایی خود


سفر، جابجایی، حمل و نقل یا همراهي کالاها يا افراد، مرتبط با خودمصرفی تولید کالاها

250

سفر، جابجایی، حمل و نقل یا همراهي کالاها و افراد، مرتبط با خودمصرفی تولید کالاها

گروه 3

خدمات خانگی بدون مزد، برای اعضای خانوار و خانواده


مدیریت و تهیه غذا و وعده‌هاي غذايي، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

311

آماده‌سازی وعده‌هاي غذايي/ ميان‌وعده‌ها، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

312

ارائه وعده‌هاي غذايي/ ميان‌وعده‌ها، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

313

تمیز کردن پس از آماده‌سازی غذا/ وعده‌های غذایی/ ميان‌وعده‌ها، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

314

ذخيره كردن، مرتب كردن و نگهداري مواد خوراكي، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

319

ساير فعالیت‌های مرتبط با مدیریت و تهیه غذا و وعده‌هاي غذايي، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده


تمیز کردن و نگهداری محل سكونت و محیط اطراف، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

321

تمیز کردن داخل خانه، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

322

تمیز کردن بيرون خانه، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

323

بازیافت و دفع پسماند (زباله)، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

324

نگهداری از گیاهان در فضای داخل خانه/ فضای خارج از خانه، پرچين‌ها، باغچه، حياط، چشم‌انداز (منظره) و غیره، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

325

مراقبت از کوره، دیگ بخار و شومينه، برای گرمایش و تأمین آب، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

329

ساير فعالیت‌های مرتبط با تمیز کردن و نگهداری محل سكونت و محیط اطراف، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده


تزئين، نگهداری و مرمت خانه توسط خود، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

331

بهسازي، نگهداری و مرمت محل سكونت شخصي توسط خود، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

332

نصب، سرويس و تعمیر کالاهای شخصی و خانگی از جمله تجهیزات ICT توسط خود، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

333

تعمیر و نگهداری وسایل نقلیه توسط خود، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

339

ساير فعالیت‌های مرتبط با تزئين، نگهداری و مرمت خانه توسط خود، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده


مراقبت و نگهداری از منسوجات و پاپوش، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

341

شست‌وشوي لباس‌ها با دست/ ماشین لباسشويي، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

342

خشک کردن؛ آويزان کردن، جمع كردن لباس‌هاي شسته شده، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

343

اتو کردن/ پرس كردن/ تا كردن لباس‌ها، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

344

مرمت/ تعمیر و مراقبت از لباس‌ها و کفش‌ها؛ تمیز کردن و واكس زدن کفش‌ها، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

349

سایر فعالیت‌های مرتبط با مراقبت و نگهداری از منسوجات و پاپوش، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده


مدیریت خانوار برای استفاده نهایی خود، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

351

پرداخت صورتحساب‌هاي خانوار، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

352

بودجه‌بندی، برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی وظایف و فعالیت‌ها در خانوار، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

359

سایر فعالیت‌های مرتبط با مدیریت خانوار، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده


مراقبت از حیوانات خانگی، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

361

مراقبت روزانه از حیوانات خانگی، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

362

استفاده از مراقبت‌های دامپزشکی یا ساير خدمات مراقبتي حیوانات خانگی (آراستن، محل نگهداري، مراقبت روزانه يا در تعطیلات)، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

369

سایر فعالیت‌های مرتبط با مراقبت از حیوانات خانگی، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده


خرید كردن، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده خود

371

خرید كردن/ خريدن کالاها و فعالیت‌های مرتبط، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده خود

372

خرید خدمات/ استفاده از خدمات و فعالیت‌های مرتبط، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده خود


سفر، جابجایی، حمل و نقل یا همراهي كالاها يا افراد، مرتبط با خدمات خانگی، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده

380

سفر، جابجایی، حمل و نقل یا همراهي كالاها يا افراد، مرتبط با خدمات خانگی، بدون مزد براي اعضاي خانوار و خانواده


سایر خدمات خانگی بدون مزد، براي اعضاي خانوار و خانواده

390

سایر خدمات خانگی بدون مزد، براي اعضاي خانوار و خانواده

گروه 4

خدمات مراقبتی بدون مزد، برای اعضای خانوار و خانواده


مراقبت از کودکان و آموزش آن­ها، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

411

مراقبت از کودکان شامل غذا دادن، تمیز کردن، مراقبت‌های فیزیکی، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

412

ارائه مراقبت‌های پزشکی به کودکان، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

413

آموزش، تعليم، مهارت‌آموزي، کمک به کودکان، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

414

صحبت كردن با کودکان و خواندن براي آن‌ها، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

415

بازی كردن و ورزش كردن با کودکان، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

416

نظارت و پائيدن کودکان (مراقبت‌های غيرمستقيم)، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

417

جلسات و قرارهايي با مدارس و ارائه‌دهندگان خدمات مراقبت از کودکان، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

419

ساير فعالیت‌های مرتبط با مراقبت از کودکان و آموزش آن‌ها، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده


مراقبت از بزرگسالان وابسته، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

421

کمک به بزرگسالان وابسته براي انجام وظايف زندگی روزانه، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

422

کمک به بزرگسالان وابسته براي دريافت مراقبت‌های پزشکی، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

423

کمک به بزرگسالان وابسته براي انجام كارهاي اداري، حساب‌ها و تكميل فرم‌ها، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

424

حمایت عاطفي/ احساسي از بزرگسالان وابسته، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

425

مراقبت‌هاي غيرمستقيم از بزرگسالان وابسته، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

426

جلسات و قرارهايي با ارائه‌دهندگان خدمات مراقبت از بزرگسالان وابسته، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

429

سایر فعالیت‌های مرتبط با مراقبت از بزرگسالان وابسته، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده


کمک (بدون مزد) به بزرگسالان مستقل اعضاي خانوار و خانواده

431

غذا دادن، تمیز کردن، مراقبت‌های فیزیکی (بدون مزد) برای بزرگسالان مستقل اعضاي خانوار و خانواده از جمله برای بیماری‌هاي زودگذر

432

حمایت عاطفی/ احساسي (بدون مزد) از بزرگسالان مستقل اعضاي خانوار و خانواده

439

سایر فعالیت‌های (بدون مزد) مرتبط با مراقبت از بزرگسالان مستقل اعضاي خانوار و خانواده


سفر و همراهي کالاها يا افراد، مرتبط با خدمات مراقبتی بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

441

سفر مرتبط با خدمات مراقبتي، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

442

همراهي كردن (بدون مزد) فرزندان خود

443

همراهي كردن بزرگسالان وابسته، بدون مزد برای اعضای خانوار و خانواده

444

همراهي كردن (بدون مزد) بزرگسالان مستقل اعضاي خانوار و خانواده


سایر فعالیت‌های مرتبط با خدمات مراقبتی بدون مزد، برای اعضای خانوار و خانواده

490

سایر فعالیت‌های مرتبط با خدمات مراقبتی بدون مزد، برای اعضای خانوار و خانواده