نتایج یک نظرسنجی جدید؛ مردم درباره طرح کالابرگ الکترونیکی چه نظری دارند؟

طرح کالابرگ الکترونیکی از اسفند ۱۴۰۳ با هدف کاستن از فشارهای اقتصادی ناشی از تورم بر خانوارهای کم‌درآمد (دهک‌های ۱ تا ۷) و کاهش نابرابری‌های اجتماعی در کشور در چند مرحله به اجرا درآمده است. این طرح، که امکان استفاده از یارانه غیرنقدی برای خرید اقلام اساسی غذایی را فراهم می‌آورد، تلاشی از سوی دولت برای ارتقای کیفیت زندگی و مدیریت هدفمندتر یارانه‌ها است.

در همین راستا دفتر مطالعات افکارسنجی ملت در مرکز پژوهش‌های مجلس، نتایج پیمایشی تحت عنوان «سنجش دیدگاه مشمولان کالابرگ دربارۀ ابعاد مختلف طرح» را در مهرماه ۱۴۰۴ منتشر کرده است. نتایج نظرسنجی که در مردادماه ۱۴۰۴ انجام شده ضمن تأیید استقبال نسبی مشمولان از طرح دریافت کالابرگ، حقایق مهمی را درباره اثربخشی آن آشکار می‌سازد. این بررسی نشان می‌دهد که طرح کالابرگ، در عین اینکه یک حمایت ضروری برای خانوارهاست و باعث افزایش رضایت شده، همچنان با چالش‌هایی مواجه است که اثربخشی آن را در تحقق امنیت غذایی مطلوب، محدود کرده است.

افکارسنجی ملت درباره طرح کالابرگ چه می‌گوید؟

نتایج افکارسنجی ملت در یک نگاه کلی نشان می‌دهد ۵۲/۴% از شرکت‌کنندگان رضایت «زیاد یا خیلی زیاد»، ۳۸/۸% رضایت «کم» و ۷/۶% نیز «اصلاً» از اجرای طرح راضی نبوده‌اند. اگرچه رضایت از طرح کالابرگ در این نظرسنجی قابل ملاحظه ارزیابی شده اما نکات مهمی را نیز برای بهبود آن بازگو می‌کند.   

شکاف کفایتی: کالابرگ تنها یک کمک ثانویه

مهم‌ترین یافتۀ تحلیل نظرسنجی که دربارۀ اثربخشی طرح به چشم می‌آید به میزان کفایت سهمیه مربوط است. در پاسخ به این سؤال که «مقدار کالاهایی که با کالابرگ خریداری کردید، تا چه حد برای تأمین نیازهای غذایی خانواده شما در طول یک ماه کافی بود؟ » ، تنها ۸/۷% از مشمولان اظهار داشتند که سهمیه دریافتی «کافی» بوده است. در مقابل، ۴/۳۳% این سهمیه را «اصلاً» برای تأمین نیازهای یک ماه کافی ندانستند و  ۵۶/۱% آن را «تا حدی کافی» ارزیابی کردند.

نمودار برگرفته از گزارش «سنجش دیدگاه مشمولان کالابرگ دربارۀ ابعاد مختلف طرح»، ص 18

این آمار نشان‌دهنده نوعی شکاف میان ارزش واقعی کالابرگ و هزینه‌های خانوار است. سهمیه تخصیص داده شده از منظر مشمولان کالابرگ نتوانسته نقش یک پشتیبان اصلی را در تأمین امنیت غذایی خانوار ایفا کند؛ این نتیجه با داده‌های مربوط به منابع تأمین مواد غذایی نیز هم‌خوانی دارد که در پاسخ به سؤال «شما مواد غذایی ضروری خانواده‌تان را بیشتر از چه طریقی تهیه می‌کنید؟» به‌دست آمده است.

چالش‌های اجرایی

صرف‌نظر از اینکه کالابرگ تخصیص‌داده‌شده تکافوی نیاز خانوار را می‌کند یا نه، چالش‌های اجرایی متعددی نیز وجود دارد که مانع از استفاده مؤثر و کامل مشمولان از طرح می‌شود. این موانع، تأثیر مستقیمی بر کاهش رضایتمندی کلی از طرح دارند، تا جایی که براساس مدل‌های آماری تحلیل نتایج نظرسنجی اضافه شدن هر یک مشکل اجرایی، احتمال رضایت را حدود ۱۴% کاهش می‌دهد.

مهم‌ترین چالش‌های عملیاتی که توسط مشمولان گزارش شده‌ عبارتند از:

1.     موجود نبودن برخی اقلام کالابرگ در فروشگاه‌ها (۵۳/۹%).

2.     محدود بودن خرید به فقط ۱۱ قلم مواد خوراکی (۵۰/۸%).

مورد دوم از این چالش‌ها (محدودیت ۱۱ قلم) به ویژه جالب توجه است. چراکه در پاسخ به این پرسش که «شما ترجیح می‌دهید کمک‌های دولت بیشتر به چه صورت باشد؟» نزدیک به نیمی از دریافت‌کنندگان کالابرگ (۴۸/۹%) ترجیح می‌دهند «کالابرگ برای همه مواد خوراکی» باشد.

از جمله موانعی که اغلب مشمولان طرح با آن مواجه نشده‌اند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در میان این موارد مشمولانی که با شلوغی و صف‌های طولانی خرید مواجه شده‌اند از سایر موارد بیشتر است. در نتایج افکارسنجی ملت اطلاعاتی درباره توزیع جغرافیایی نظرات مشمولان درباره موانع فوق ذکر نشده است.

نمودار برگرفته از گزارش «سنجش دیدگاه مشمولان کالابرگ دربارۀ ابعاد مختلف طرح»، ص 21.

رضایت نسبی نشانۀ ارزشمندی کمک دریافتی؛ راهکارهای بهبود طرح

علی رغم برخی موانع و چالش‌ها، بیش از نیمی از مشمولان طرح (۵۲/۴%) در مجموع رضایت «زیاد» یا «خیلی زیاد» از اجرای طرح ابراز کرده‌اند. این رضایت نسبی را می‌توان ناشی از ارزش مطلق کمک دریافتی کالابرگ در شرایط کنونی دانست، حتی اگر این کمک «کاملاً کافی» نباشد. استفاده از نتایج این نظرسنجی برای بهبود طرح به منظور بالابردن اثربخشی آن و ایجاد رضایت بیشتر راهگشا خواهد بود. از جمله این نتایج می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

-         تقاضا برای هدفمندی بیشتر: ۷۲/۸% از مشمولان موافقند که «افراد کم‌درآمد، سهمیه کالابرگ بیشتری دریافت کنند». این مطالبه برای تخصیص نامتوازن به نفع نیازمندان واقعی، نشان می‌دهد که مردم خواهان هدفمندی عمیق‌تر در توزیع یارانه‌ها هستند.

-         میل به انعطاف‌پذیری نقدی: هرچند اکثریت با فروش کالابرگ به ازای دریافت پول نقد مخالفند (۸۹/۸%)، اما ۳۱/۴% از مشمولان اظهار تمایل کرده‌اند که مبلغ کالابرگ را به‌صورت نقدی دریافت کنند. این ترجیح نشان‌دهنده تمایل به داشتن قدرت انتخاب بیشتر در مصرف است که در صورت رفع موانع اجرایی یا افزایش انعطاف‌پذیری، می‌تواند به بهبود اثربخشی طرح کمک کند.

جمع‌بندی و ‌نتیجه‌گیری

نتایج پیمایش ملت درباره طرح کالابرگ نشان می‌دهد که این طرح به‌عنوان یک ابزار حمایتی، توسط مشمولان مورد استفاده و استقبال قرار گرفته و تا حدی توانسته نیازهای اولیه را تأمین کند. اما برای تبدیل شدن به یک سیاست مؤثر و فراگیر که بتواند به طور جدی امنیت غذایی را تضمین کند، نیازمند بازنگری‌هایی در ارزش سهمیه و رفع برخی موانع اجرایی مانند کمبود کالا در بعضی فروشگاه‌ها و بررسی امکان افزایش انعطاف‌پذیری در انتخاب اقلام غذایی است. با برطرف کردن چالش‌های کفایت در دهک‌های ‌کم‌برخوردارتر و موانع اجرایی، طرح کالابرگ می‌تواند به طور کامل به اهداف خود یعنی تأمین نیازهای معیشتی خانواده‌های مشمول دست یابد.