شش عاملی که در تعیین حقوق و دستمزد شما تاثیر می‌گذارند
خبر بد؛ سابقه تحصیلی کمترین تاثیر را در آینده شغلی شما دارد
در شرایط پرنوسان اقتصاد ایران که دغدغه اصلی سازمان‌ها و کارکنان، تعیین منصفانه حقوق و دستمزد و ایجاد رضایت و انگیزه برای کارکنان در ابتدای هر سال است، دسترسی به داده‌های شفاف و مبتنی بر واقعیت بیش از هر زمان دیگری برای اتخاذ شیوه‌های صحیح اهمیت دارد. در فقدان این شیوه‌ها، شرکت‌ها و سازمان‌ها ممکن است به تصمیمات سلیقه‌ای برای افزایش حقوق روی بیاورند و نظام شایسته‌سالاری در بازار کار را با مسائل گوناگون مواجه کنند.
گزارش حقوق و دستمزد جاب ویژن 1404، که حاصل نظرسنجی از بیش از ۱۰۰ هزار نفر از فعالان بازار کار است، یکی از منابعی است که تصویری جامع از واقعیت‌ها و انتظارات افزایش حقوق در سال جاری ارائه می‌دهد. بر اساس این گزارش، شش عامل با وزن‌های متفاوت بر میزان حقوق و دستمزد تأثیرگذار بوده است.
1 - گروه شغلی؛ موثرترین عامل
در سال‌های اخیر، مشاغلی که مستقیماً با توسعه فناوری اطلاعات مرتبط بوده‌اند، بیشترین رشد حقوق را تجربه کرده‌اند. گروه‌هایی مانند توسعه نرم‌افزار و برنامه‌نویسی) به ویژه زبان‌هایی نظیر Python وC#/.NET، مدیر محصول/مالک محصول و تحلیلگر کسب‌وکار/استراتژی، هم بیشترین میانه حقوق درخواستی را برای ۱۴۰۴ دارند و هم بالاترین نرخ افزایش حقوق را تجربه کرده‌اند.
به عنوان مثال، در تهران، میانه حقوق درخواستی برای یک مدیر ارشد (Senior)به عنوان نمونه در حوزه توسعه نرم‌افزار Java حدود ۹۷ میلیون تومان است، در حالی که در مشاغل پشتیبانی فنی (Help Desk) این میزان برای یک کارشناس (Expert) در تهران تنها ۳۱ میلیون تومان است.
در مقابل، مشاغلی مانند کارمند اداری و ثبت اطلاعات/تایپیست و کارگر ساده/نیروی خدماتی کمترین میزان حقوق و افزایش حقوق را تجربه کرده‌اند. این روند را می‌توان به امکان گسترده استفاده از هوش مصنوعی در این دسته از مشاغل نیز مرتبط دانست (نمودار برگرفته از «گزارش حقوق و دستمزد جاب ویژن 1404»).
2 - سطح ارشدیت (Seniority) عامل قدرتمند تأثیرگذار
بعد از گروه شغلی، سطح ارشدیت تأثیرگذارترین عامل برحقوق دریافتی است و می‌تواند تا دو یا سه برابر بر میزان حقوق تأثیر بگذارد. این عامل نه‌تنها بر میزان حقوق کنونی، بلکه بر انتظارات افزایش حقوق نیز تأثیر مستقیم دارد. طبق پیش‌بینی گزارش جاب‌ویژن حقوق مدیران در سال ۱۴۰۴ حدود ۲.۸ برابر حقوق کارمندان خواهد بود. از طرفی، با توجه به نتایج نظرسنجیِ افزایش حقوق در این گزارش درخواست افزایش حقوق مدیران برای سال ۱۴۰۴، با میانه ۳۵%، به طور متوسط ۴۰% بیشتر از درخواست افزایش حقوق کارمندان (با میانه ۲۵ درصد) است. (نمودار برگرفته از «گزارش حقوق و دستمزد جاب ویژن 1404»)
3 - سابقۀ کار؛ عاملی پراهمیت در ابتدای راه
سابقه کاری، به ویژه در ابتدای مسیر شغلی، تأثیر به سزایی بر افزایش حقوق دارد، اما پس از طی نیمی از مسیر شغلی -اگر متوسط مدت شاغل‌بودن را 30 سال در نظر بگیریم- تأثیر میزان سابقۀ کار قابل توجه نخواهد بود.
طبق نتایج نظرسنجی افزایش حقوق در گزارش جاب‌ویژن افراد با سابقه کاری حدود ۱۴ سال، بیش از دو و نیم برابر افراد تازه‌کار حقوق دریافت می‌کنند. همچنین، بیشترین تأثیر سابقه کار بر حقوق در پنج سال اول مسیر شغلی افراد مشاهده می‌شود؛ به طوری که حقوق افراد با ۵ سال سابقه، تقریباً دو برابر افراد تازه‌کار است. پس از سال چهاردهم، سرعت رشد حقوق کاهش می‌یابد و عملاً سابقه کار تأثیر چشمگیری بر افزایش حقوق ندارد.
4 - تأثیر شهر محل سکونت بر حقوق دریافتی
با درنظر گرفتن هزینه‌های زندگی در شهرهای بزرگ در مقایسه با شهرهای کوچک بدیهی است که انتظار داشته باشیم میزان حقوق دریافتی در کلان‌شهرها بیشتر باشد. چنانکه در گزارش می‌بینیم میانه حقوق کارکنان بخش خصوصی در تهران ۲۸% بیشتر از سایر شهرها است، این در حالی است که هزینه‌های زندگی در تهران ۴۳% بیشتر از ساکنین سایر شهرهاست. با توجه به اختلاف 15% بین هزینه‌های زندگی در تهران و دریافتی شاغلین در آن نسبت به شهرهای دیگر، شاید بتوان کمبود شغل در دیگر شهرها را عامل اصلی اصرار افراد برای کار در تهران دانست که البته بررسی‌های گسترده‌تری می‌طلبد. جالب توجه است که میانه حقوق درخواستی در شهرهای بزرگ (مانند اصفهان، شیراز، تبریز، کرج و مشهد) با شهرهای کوچک تفاوت چندانی ندارد.
5 - تاثیر جنسیت بر میزان حقوق دریافتی
براساس یافته‌های گزارش جاب‌ویژن، در سال ۱۴۰۳، میانگین حقوق دریافتی زنان ۲۸% کمتر از مردان بوده است. این اختلاف حقوقی تنها بخشی از عوامل قابل مشاهده مانند سابقه کاری بیشتر مردان یا انتخاب گروه‌های شغلی متفاوت نشأت می‌گیرد، اما بخش قابل توجهی نیز ناشی از سوگیری‌ها و تأثیرات ساختاری جنسیتی در بازار کار است.
6 - دانشگاه محل تحصیل؛ کم‌اثرترین عامل در حقوق
نوع دانشگاه محل تحصیل کمترین تأثیر را بر میزان حقوق دریافتی افراد دارد. برخلاف تصور رایج، تفاوت حقوق بین فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های دولتی و آزاد کمتر از ۵% است. با این حال، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های برتر مانند شریف، امیرکبیر و تهران تا ۴۲% حقوق بیشتری نسبت به فارغ‌التحصیلان دیگر دانشگاه‌ها با شرایط مشابه خود دریافت می‌کنند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
داده‌های حقوق و دستمزد، فراتر از ابزاری برای تصمیم‌گیری‌های فردی، نقشی حیاتی در سیاست‌گذاری‌های کلان و تحلیل‌های ساختاری ایفا می‌کنند. وجود تحلیل‌های مبتنی بر داده‌های بازار می‌تواند هم در سطح خرد و هم در سطح کلان راهگشا باشد.
این گونه تحلیل‌ها شفافیت و آگاهی در بازار کار را افزایش می‌دهد. شفافیت در بازار کار نه تنها یک نیاز بلکه تعهدی برای ایجاد نیروی انسانی کارآمدتر است. دستمزد موضوعی ذاتاً حساس است به همین خاطر عملکرد شفاف و اتخاذ روش و رویکرد مشخص و فاقد ابهام در آن حائز اهمیت است. بهره‌برداری تحلیلی از داده‌های موجود، علاوه بر ضابطه‌مندکردن بازار کار و تقویت شایسته‌سالاری، برخی نابرابری‌های ساختاری مانند شکاف جنسیتی را نیز آشکار و قابل رصد می‌کند.