۶ کتاب؛ از سیاست تا تفکر انتقادی
قدرت موسس: حاکمیت یا سیاست
نویسنده: فاطمه صادقی
ناشر: نگاه معاصر
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۱۱۱ صفحه
قیمت: ۱۳ هزار تومان
«حاکمیت» مفهومی جا‌افتاده در اندیشه سیاسی مدرن است، اما از مضامین متفاوت و متضادی برخوردار است. این مفهوم از قرن دوازدهم به بعد به واسطه نزاع معروف میان پاپ و حاکم دنیوی، طیفی از آراء و نظریه‌های سیاسی را پدید آورد که به شکل‌گیری مبانی مدرن این مفهوم منجر شد. در حالی‌که برخی از گنوسیست‌های قرون وسطایی حاکمیت را برآمده از مردم در مقام قدرت موسس دانستند، در اندیشه سیاسی مدرن به‌ویژه از زمان «ژان بُدن» به بعد، حاکمیت به قدرت حکمرانی مطلق حاکم و فرمانروایی او بر اتباع تعریف و مبنای تشکیل و استقلال دولت‌های ملی بر اساس اصل عدم مداخله به‌ویژه از «قرار وستفالی» به این سو شد. اما زیر سوال رفتن قرارداد‌های اجتماعی و بین‌المللی، ناکامی‌های دولت‌های ملی در تحقق مطالبات شهروندان و گسست و شکاف روزافزون میان اتباع و حاکمیت‌های ملی پرسش از حاکمیت را دوباره در کانون توجه قرار داد. بر این اساس، می‌توان پرسید: رابطه میان قدرت موسس و حاکمیت چیست و حکمرانی بر کدام مبانی استوار است؟ کتاب «قدرت موسس: حاکمیت یا سیاست» با محوریت پرسش‌های فوق، سیر تجدید نظر در مفهوم حاکمیت و پیامد‌های آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
این سوال که منشاء مشروعیت و قدرت یک هیات حاکمه بر چه چیزی استوار است؛ اگرچه سوالی مدرن است، اما پاسخ‌هایی کهن دارد. در زمان باستان با گذر سریع از این سوال به بررسی ویژگی‌های حاکم می‌رسیدند و نظراتی مانند فیلسوف- شاهی حاکم ابراز می‌شد. اما در دوران جدید این سوال که یک حکمرانی چه مبنایی دارد و منشاء قدرت آن چیست سوالی مهم است. همچنین باید از خود بپرسیم آیا بین سیاست و حاکمیت تضاد وجود دارد یا تعامل و قدرتی که برای اداره یک دولت- ملت در قامت یک کشور به کار می‌رود ناشی از حاکمیت است یا سیاست. کتاب «قدرت موسس: حاکمیت و سیاست» ابتدا به صورت درس‌گفتار ارائه شده و پس از تصحیح و ویرایش به صورت کتاب منتشر شده است. این کتاب در چهار فصل نوشته شده است. در فصل اول به تفاوت حاکمیت و سیاست می‌پردازد و از لحاظ مفهوم و تاریخ این دو را از یکدیگر جدا می‌کند. در فصل دوم الهیاتی که یک حاکمیت بر آن استوار است، بررسی می‌شود. در فصل سوم با عنوان حاکم و استثنا، شیوه ایجاد حاکمیت‌های مدرن و استثنا‌های موجود حاکمیت در جهان مدرن و شیوه کار آنها پرداخته می‌شود. در فصل چهارم نیز منابع مشروعیت قدرت‌های موسس که توانایی ایجاد یک جنبش منتهی به انقلاب را دارند، بررسی می‌شود.
کتاب «تفکر انتقادی؛ تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن» به صورتی جامع به مقوله تفکر انتقادی می‌پردازد. نویسندگان این کتاب، تفکر انتقادی را فرایندی در نظر آورده‌اند که فرد به واسطه آن می‌تواند و اخلاقا موظف است که طرز فکر خود را بشناسد، بر آن مسلط شود و مسئولیت آن را بر عهده گیرد. «تفکر انتقادی» کتابی است کاربردی به منظور پرورش توانایی و مهارت در نگاه، تفکر و کنش انتقادی و همچنین پرورش انصاف، تواضع و صداقت فکری. نویسندگان در مورد هر مبحث مثال‌های ساده، ملموس و تمرین‌های متعددی آورده‌اند تا درک مطالب برای خواننده آسانتر شود و بتواند از مهارتی که در تفکر انتقادی به دست می‌آورد، در همه امور زندگی بهره گیرد. نویسندگان این کتاب، «ریچارد پل» و «لیندا الدر»، هر دو از رهبران برجسته جریان تفکر انتقادی در جهان هستند و کتاب‌های متعددی در این زمینه نوشته‌اند که جزو برنامه درسی بسیاری از مدارس و دانشگاه‌هاست. فرض بنیادین تفکر نقاد این است که ما چیزی جز تفکر خود نیستیم. احساسات ما (خشم، ترس، اندوه، محبت)، آرمان‌های‌مان، تصمیم‌ها و اعمال‌مان، همه محصول فرایندی است که نامش را فکر کردن گذاشته‌ایم. کیفیت زندگی ما مستقیما تابع کیفیت تفکر ماست. اگر تفکر ما نامتفکرانه و ناآگاهانه باشد، اگر سازوکارش را نفهمیم، نمی‌توانیم تشخیص بدهیم کجایش معیوب است تا اصلاحش کنیم. تفکر نقاد، اندیشیدن درباره خود تفکر را به ما می‌آموزد. یاد می‌گیریم این ماشین ذهن چطور کار می‌کند و می‌آموزیم که چطور با در اختیار گرفتن تفکرمان، فرمان اعمال، احساسات و نفس خود را در دست گیریم و مسئولیت زندگی‌مان را بپذیریم. مجموعه تفکر نقاد طرحی است برای بهبود کیفیت روابط، یادگیری، آزادی و اخلاقی زیستن.
تفکر انتقادی؛ تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن
نویسنده: ریچارد پل- لیندا الدر
مترجم: اکبر سلطانی- مریم آقازاده
ناشر: اختران
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۵۰۴ صفحه
قیمت: ۷۰ هزار تومان
در ماه مارس سال ۲۰۱۲ «واحد سیاست‌ها و راهبرد‌های صندوق کودکان سازمان ملل متحد» راهنمایی منتشر کرد که رویکرد جدیدی را با نام رویکرد «حق‌محور و عدالت‌نگر» به تحلیل وضعیت کودکان و زنان معرفی و توصیه می‌کرد. از آنجا که صندوق کودکان ملل متحد، سازمانی حق‌محور حول پیمان‌نامه حقوق کودک است، می‌توان دریافت که تفاوت این رویکرد با نمونه‌های پیشین در افزودن رویکرد عدالت‌نگر به موضوع تحلیل وضعیت کودکان است. در این رویکرد جدید نه‌تنها خود عدالت به عنوان یکی از حقوق پایه مطرح می‌شود، بلکه معنای ایده‌آل مدنظرش نیز برآمده از اصول پایه پیمان‌نامه است که طبق آن، همه کودکان باید فرصت برابر برای بقا، رشد، مشارکت و دستیابی به همه ظرفیت‌های تکاملی نهفته خود داشته باشند و در این مسیر لازم است تا نابرابری‌های قابل‌اجتناب، غیر‌منصفانه، غیر‌ضروری و بشر‌ساخت از میان برداشته شود؛ لذا از این پس نباید صرفا به بهبود میانگین شاخص‌های توصیف‌کننده وضعیت کودکان اکتفا کرد، بلکه باید به دنبال بهترین توزیع ممکن در میان گروه‌های مختلف جنسی، قومی، مذهبی، مکانی، طبقاتی و ... بود.
وضعیت اجتماعی کودکان در ایران (۱۳۸۵-۱۳۹۵)
مدیر طرح و ویراستار علمی: پیام روشنفکر
ناشر: آگاه
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۳۸۷ صفحه
قیمت: ۴۳ هزار تومان
به تازگی انتشارات آگاه با همکاری موسسه رحمان، مجموعه مقالات «وضعیت اجتماعی کودکان در ایران (۱۳۸۵-۱۳۹۵)» را منتشر کرده است. در مقالات این کتاب به حقوق و نیاز کودکان و راه برون‌رفت از مشکلات اساسی و نگران‌کننده آنها از جمله خودکشی، ازدواج زودهنگام، ابتلا به بیماریهای خاص به‌ویژه در کودکان کار، بدسرپرست و مهاجر پرداخته شده است. فارغ از ملاحظات تاریخی و سیاسی حاکمان بر جهان معاصر، عدالت از دوران باستان تاکنون همواره دغدغه بخشی از متفکران و داعیه برخی از حاکمان سرزمین ما نیز بوده است. در متن کتاب، اگرچه مستقیما به مباحث نظری و فلسفی پیرامون عدالت پرداخته نشده، اما تلاش شده تا با نگاه از دریچه نابرابری به وضعیت کودکان در یک دهه (فاصله سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴) شواهدی برای بحث‌های آتی به دست دهد. برای طراحی چارچوب موضوعات این کتاب دو مبنا مدنظر قرار گرفته است؛ حقوق بنیادی مصرح در پیمان‌نامه حقوق کودک شامل بقا، سلامت، آموزش، محافظت و همچنین مدنظر قرار دادن فهرستی از گروه‌های نابرخوردار و آسیب‌پذیر یا آسیب‌دیده کودکان. فهرست مذکور در ابتدا لیست بلندی از گروه‌های کودکان را به این شرح شامل می‌شود: کودکان کار، کودکان خیابانی، کودکان فاقد اوراق هویتی، کودکان اقلیت‌های مذهبی/قومی، کودکان بدسرپرست، بی‌سرپرست یا تک‌سرپرست، کودکانی با والد/والدین معتاد، کودکان مبتلا به بیماریهای مزمن، کودک مهاجر و پناهنده، کودک مبتلا به سوء‌تغذیه و ... این فهرست با ملاحظات مختلف علمی و اجرایی در چند مرحله غربال شده است. ابتدا بر اساس امکان‌پذیری بررسی با ملاحظات مربوط به رویکرد حق‌محور و عدالت‌نگر، از جمله وجود داده‌هایی در مقیاس ملی و زیر‌مقیاس‌های آن برای موضوع مورد مطالعه و به‌ویژه بر اساس لایه‌گذاری‌هایی همچون جنس، طبقه و قومیت و همچنین وجود شواهد علمی و حداقلی از برنامه‌ها و اقدامات اجرایی قابل‌ذکر درباره آنها و نهایتا ملاحظات مربوط به تناسب و جامعیت موضوعات مورد نظر قرار گرفته است.
اعتیاد زنان
نویسنده: دکتر عباس محمدی اصل
ناشر: افکار
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۱۱۴ صفحه
قیمت: ۱۵ هزار تومان
از شایع‌ترین و مهمترین معضلات اجتماعی جهان معاصر که در سال‌های اخیر به یکی از پیچیده‌ترین پدیده‌های انسانی تبدیل شده، مصرف انواع مواد اعتیادآور است که پایه و بنیان جوامع انسانی را تهدید می‌کند. همه اقشار و گروه‌های جامعه با این پدیده به صورت روزافزون دست به گریبانند. در این میان، یکی از گروه‌هایی که کمتر به اعتیاد آنها پرداخته شده، جامعه زنان بوده که طبق آمار رسمی و غیررسمی روز‌به‌روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود. تصور عموم افراد جامعه بر این است که اعتیاد پدیده‌ای مردانه محسوب می‌شود، اما با این وجود و طبق آمار و شواهد موجود در سال‌های اخیر جامعه شاهد افزایش مصرف انواع مواد اعتیادآور در میان زنان بوده است. الگو‌های معتاد شدن و مصرف مواد مخدر و ترک اعتیاد برای زنان و مردان فرق می‌کند و این عامل به طبقه، قومیت، اشتغال و تحصیلات زنان و مردان بستگی دارد. مثلا گفته می‌شود مردان برای تفریح و کسب لذت جنسی بیشتر به اعتیاد روی می‌آورند و زنان عمدتا از روی غم و غصه به این کار مبادرت می‌ورزند. حتی اعتیاد زنان در مواقع بروز بحران‌هایی نظیر جنگ، کمیابی و بیکاری میزان بیشتری را نشان می‌دهد.
مشکل بزرگ در مورد مساله اعتیاد، شخصی تلقی کردن چنین پدیده‌ای است. این در حالی است که اولا اعتیاد معضلی اجتماعی و معلول روابط جمعی جاری در دل گروه‌های مختلف است و ثانیا حل آن در گرو اصلاح همین روابط امکان‌پذیر است. در این صورت اگر مساله اعتیاد را به شخص معتاد نسبت دهیم و آن را درون او یا در دنیای فردی‌اش علت‌یابی کنیم و همه مسئولیت اعتیاد را متوجه او سازیم از شناخت جوانب مختلف و پیچیده این پدیده عاجز خواهیم بود. کتاب «اعتیاد زنان» می‌کوشد به مرور تاریخچه دانسته‌های بشر راجع به اعتیاد زنان از گذشته تاکنون بپردازد. تبیین نظری اعتیاد زنان، گونه‌های اعتیاد در زنان، شایع‌ترین اعتیاد‌های زنان، اعتیاد دختران نوجوان، زنان میانسال و مسن، مسائل اجتماعی خاص اعتیاد زنان و در نهایت درمان اعتیاد زنان از مباحث عمده این کتاب است. طرح دیدگاه‌های نظری و بالینی در زمینه تشخیص و شناخت و مواجهه با این پدیده در کنار انتقادات ذی‌ربط نیز می‌تواند به غنای چنین دریافتی یاری رساند و دقیق‌تر به کار آید. خصوصا اینکه مساله اعتیاد زنان جدا از اعتیاد مردان و اوضاع کلی جامعه نیز نیست و نمی‌توان این دو را جدا از یکدیگر دریافت و نسبت به رفع‌شان کوشید.
اخلاق بازجویی
نویسنده: مایکل اسکرکر
مترجم: افشین خاکباز
ناشر: نشر نو
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۴۱۰ صفحه
قیمت: ۴۴ هزار تومان
این کتاب بعد از نگرانی‌هایی که بین مردم آمریکا و اذهان عمومی جهان پس از مشاهدات وضعیت زندانیان ابوغریب و گوانتانامو به وجود آمد، نوشته شده است. گروهی با قراردادن امنیت ملی و اجتماعی در صدر اولویت‌های حکومت، توسل به هر شیوه‌ای - حتی توسل به درجات مختلف خشونت- را برای دستیابی به اطلاعات حساس روا می‌دارند. برخی دیگر حوزه عمل بازجویان را به قانون و اصول اخلاقی محدود می‌کنند و بر این باورند که حتی در دشوارترین شرایط نیز عمل بازجویان باید در چارچوب قانون باشد. مدافعان هر یک از این دو دیدگاه اندیشه‌های خود را بر اساس فرضیاتی درباره حقوق و وظایف متقابل فرد و جامعه بنا کرده‌اند.
نسخه اصلی این کتاب در سال ۲۰۱۲ توسط انتشارات دانشگاه شیکاگو به چاپ رسیده است. به تعبیر نویسنده، بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر، «بازجویی» به بخشی از زبان مردم عادی آمریکا بدل شده و استفاده از آن، چنان رواجی یافته که فراتر از درک بسیاری از مردم از عملی است که این واژه بر آن اطلاق می‌شود. با این همه، مسلما فرضی که در پس این عمل قرار دارد، یعنی این فرض که دولت گاهی حق دارد از افکار یکی از اتباع خود (یا حتی خارجی‌ها) آگاه شود، بنابراین می‌تواند خواستار افشای این افکار شود یا با توسل به اجبار به این اطلاعات دست یابد، بررسی بیشتری را طلب می‌کند. «مایکل اسکرکر» این کتاب را بیشتر با رویکرد کاربردی نوشته، اما معتقد است کتابش به بحث‌های دانشگاهی کنونی درباره دفاع از خویش، تعهد سیاسی، رضایت سیاسی، متمم پنجم قانون اساسی، کمیسیون‌های نظامی و حقوق رزمندگان غیرقانونی دشمن نیز کمک می‌کند و می‌تواند برای دانشگاهیان و متخصصان حوزه‌های حقوق، فلسفه، عدالت کیفری و امنیت ملی نیز جالب باشد. کتاب دو بخش دارد. بخش اول، «بازجویی برای اعمال قانون در داخل کشور» است و ۵ فصل دارد که به ترتیب عبارتند از «خودفرمانی برای اعمال قانون در داخل کشور»، «حکومت لیبرال و اختیارات پلیس»، «توطئه، شک و حقوق حریم خصوصی و سکوت»، «مصونیت در برابر اقرار علیه خویش» و «بازجویی پلیس». بخش دوم نیز «بازجویی در شرایط بین‌المللی» است که شامل فصل‌های ششم تا هشتم کتاب می‌شود. این فصل‌ها به ترتیب عبارتند از «زندانیان جنگی و سایر رزمندگان اسیر»، «بازجویی بدون تحمیل‌گری» و «بازجویی تحمیل‌گرانه».
«اسکرکر» در این کتاب به جنبه‌های مختلف مساله بحث‌انگیز بازجویی می‌پردازد و آن را از چشم فیلسوفان و حقوقدانان می‌نگرد. او می‌کوشد با ارائه مثال‌هایی از پرونده‌های واقعی، مسائلی همچون حق برخورداری از حریم خصوصی و حق سکوت در برابر پرسش‌های بازجو، حقوق متهمان و محکومان، حقوق افراد مشکوک به فعالیت‌های تروریستی و جاسوسی، حقوق زندانیان جنگی و اسرا، ریشه‌های تاریخی شکنجه و تردید‌هایی که درباره میزان کارایی بازجویی‌های خشونت‌آمیز وجود دارد و مواردی از این دست را بررسی کند. چارچوب «قواعد مرتبط با اخلاق تکلیف‌گرا» که نویسنده در این کتاب به کار می‌برد از مجموعه اندیشه‌های رایجی استفاده می‌کند که اندیشمندان باستانی همچون «سن توماس آکویناس» و فیلسوفان عصر روشنگری همچون «توماس هابز»، «جان لاک»، «ژان ژاک روسو»، و «ایمانوئل کانت» بر آن صحه گذارده‌اند.
عصر انقلاب
نویسنده: اریک هابسبام
مترجم: علی‌اکبر مهدیان و اشکان صالحی
ناشر: اختران
سال انتشار: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۴۸۲ صفحه
قیمت: ۵۶ هزار تومان
بررسی دگرگونی‌های جهان در فاصله سال‌های ۱۷۸۹ و ۱۸۴۸ تا جایی که سبب‌ساز آن انقلاب سال ۱۷۸۹ فرانسه و همزمان با آن انقلاب صنعتی انگلستان، موضوع کتاب «عصر انقلاب» است. به عقیده «اریک هابسبام» این «انقلاب دوگانه»، جهان مدرنی را که می‌شناسیم به وجود آورده است. «هابسبام» تحولی را که انقلاب دوگانه در همه عرصه‌های حیات اروپایی به بار آورد با وضوح تحلیلی درخشانی دنبال می‌کند: در راهبری جنگ و دیپلماسی، در نواحی صنعتی جدید و مساله زمین، در میان طبقه دهقان، بورژوازی و اشرافیت، در روش‌های حکومت و انقلاب، در علم، فلسفه و دین و در ادبیات و هنر. اما او خصوصا این دوره را دوره‌ای می‌بیند که سرمایه‌داری صنعتی در اروپا دایر شد و اروپا تا یک قرن بر مابقی جهان سلطه یافت. «هابسبام» شرحی جذاب، بدیع و پرشور، اما عینی از مهمترین دوره ۶۰ ساله تاریخ اروپا پدید آورده است.
اریک هابسبام از برجسته‌ترین مورخان عصر ما و از پیشکسوتان تاریخ اجتماعی به شمار می‌رود. او علاوه بر مقالات تخصصی مختلفی که عمدتا در زمینه تاریخ اقتصادی و اجتماعی مدرن نوشت، در انتشار مطالب عمومی‌تر نیز فعال بود. شهرت هابسبام شاید بیش از همه به سبب کتب سه‌گانه‌ای باشد، درباره آنچه خود از آن با عنوان «قرن طولانی نوزدهم» یاد می‌کرد: عصر انقلاب (۱۸۴۸-۱۷۸۹)، عصر سرمایه (۱۸۷۵-۱۸۴۸)، عصر امپراتوری (۱۹۱۴-۱۸۷۵) و نیز کتاب عصر نهایت‌ها که درباره تاریخ قرن بیستم از ۱۹۱۴ تا ۱۹۹۱ نوشت.
هرچند به زعم هابسبام «شبکه تاریخ را نمی‌توان بدون ضایع کردن آن شکافت و رشته‌رشته کرد»، اما تقسیم کردن موضوع کتاب به قسمت‌های فرعی تا حدودی برای مقاصد علمی ضروری بوده و او این کتاب را به گونه‌ای سردستی به دو بخش تقسیم کرده است. در پاره اول به طور کلی تحولات عمده دوره ۱۷۸۹ تا ۱۸۴۸ را بررسی می‌کند و در پاره دوم به ترسیم آن نوع جامعه‌ای می‌پردازد که مولود انقلاب دوگانه است. با این حال، به گفته او همپوشانی‌هایی عمدی در این کتاب وجود دارد و این تمایز نه امری نظری بلکه صرفا برای سهولت کار خواننده به کار رفته است.