ما دارای برنامه نبودیم
بررسی برنامه شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در گفتوگو با نریمان مصطفایی
نریمان مصطفایی، مدیرکل بازآفرینی شهری پایدار شرکت «عمران و بهسازی شهری ایران» وابسته به وزارت راه و شهرسازی به عنوان متولی ملی امر بافت فرسوده است. برای تشریح برنامههای این دستگاه در زمینه ابعاد مختلف مسأله بافت فرسوده با او به گفتوگو پرداختیم.
نقش شرکت عمران و بهسازی در موضوع بافت فرسوده چیست؟
شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، دبیرخانه سند ملی راهبردی احیاء، نوسازی و بهسازی و به عبارتی دبیرخانه بازآفرینی شهری پایدار در سطوح ملی و استانی است. ستاد بازآفرینی شهری پایدار سه سطح ملی، استانی و شهرستانی را داراست که البته در تهران وضعیت متفاوت است و ستاد بازآفرینی کلانشهر تهران وجود دارد. ریاست ستاد ملی بر عهده رئیسجمهور و نایبرئیسی آن بر عهده وزیر راه و شهرسازی است.
نقش شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در دبیرخانه ستاد بازآفرینی شهری، هماهنگی جلسات و هماهنگی بخشی است که باید بین دستگاهها جهت انجام وظایف و توافقها هماهنگ شود.
چه تحولی نقش شرکت عمران و بهسازی شهری ایران در این موضوع داشته است؟
قبلاً شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، دبیرخانه ستاد ملی سکونتگاههای غیررسمی بوده است. تجربیاتی نیز در بافت تاریخی وجود داشت. حاصل این تجارب، سند ملی راهبردی احیاء، نوسازی و بهسازی شد که پنج بافت سکونتگاه غیررسمی، تاریخی، فرسوده میانی با کاربری ناسازگار و بافت روستایی درون محدوده را دربر میگیرد.
با ظهور مفهوم بازآفرینی و تعیین حاشیهنشینی به عنوان یکی از اولویتهای مقام معظم رهبری در برنامه ششم توسعه، جایگاه شرکت عمران و بهسازی ارتقاء یافت. در بند الف ماده ۵۹ قانون برنامه پنجم توسعه، شرکت عمران و بهسازی شهری موظف شده بود تا برنامه دستگاهها را تعیین کند.
اکنون برنامه شرکت عمران و بهسازی شهری چیست؟
برنامه شرکت عمران و بهسازی شهری ایران، تقویت ستادها (ستاد ملی، استانی و شهرستانی)، گفتمانسازی، تهیه و اجرای طرحهایی است که در ۱۱۰ شهر تهیه شده است. چارچوبی کلی در شش حوزه خدمات روبنایی، خدمات زیرساختی، توانمندسازی، بهسازی/نوسازی، اسکان مجدد و تهیه طرح و راهاندازی دفاتر تهیه شده که چارچوب کلی آن در شورای عالی شهرسازی و معماری تأیید و در ساوه نیز پایلوت شده است.
یکی از مسائل مطرح در زمینه بافت فرسوده، شاخصهای تعریف آن است که مورد انتقاد بوده و چند سالی میشود که شرکت عمران و بهسازی در حال بازنگری آن است.
شاخصهای تعیین محدوده بافت فرسوده توسط مشاور تهیه شده، اما در حال بررسی است، گرچه در حال حاضر به صورت عملیاتی، محدودهها بر اساس بانک اطلاعات تدقیق شدهاند.
از جمله موضوعهای مطرح در تامین مسکن کمدرآمدها، انعطافناپذیری ضوابط ساختوساز است، در این زمینه، شرکت عمران و بهسازی چه اقدامی را انجام داده است؟
در زمینه آموزش در موضوع ضوابط ساخت، با سازمان نظام مهندسی تفاهمنامهای منعقد کردیم و مسکنسازی تدریجی را در دولت پیگیری میکنیم. برای فنی و تخصصیسازی امر ساخت نیز ضوابط توسعهگرها در شورای اقتصاد مقامتی مورد قبول واقع شده تا هم ریسک ضررها پذیرفته شود و هم ساختوساز با ضوابط فنی و تخصصی صورت پذیرد.
در خصوص موضوع بانکپذیری کمدرآمدها برای تامین مسکن، شرکت عمران و بهسازی چه اقدامی انجام داده است؟
در بحث مسکن، همراهی بانکها بسیار مهم هست. اکنون مشکل این است که بانکها به ساختار رسمی یعنی طرح و نقشه کامل وام میدهند که با این روش مسکن تدریجی میسر نیست. این موضوع را در شورای عالی شهرسازی و معماری و بانک مرکزی در حال پیگیری هستیم. در زمینه اعتبارات خرد هم رایزنی میکنیم و هم با همکاری چند سازمان مردمنهاد و بانک کشاورزی و صندوق کارآفرینی عمومی اقداماتی در سطح پایلوت در حال انجام است.
یکی از مسائل در حوزه بافتهای فرسوده، مسأله مجموعههای شهری، نابرابریهای منطقهای و مهاجرتها است. در این خصوص شرکت عمران و بهسازی شهری ایران چه برنامهای دارد؟
مدیریت مجموعه شهری پهنه جنوب شهر تهران را در دستورکار قرار دادهایم. شورای عالی شهرسازی و معماری، رویکرد و طرح مدیریت پهنه سرزمین را مطرح و پیگیری میکند. در پهنه سرزمینی میتوان به دنبال پیشاندیشی و پیشگیری بود. به دنبال تجدید نظر در طرحهای کالبدی- فضایی منطقهای و طرحهای جامع ناحیهای در شورای عالی شهرسازی و معماری هستیم. مدیریت ساماندهی مهاجرتها، متولی نداشته که الحاقیه ۲۳ بندی سند ملی احیاء، نوسازی و بهسازی شرح وظایف دستگاهها را مشخص کرده و این موضوع را بر عهده وزارت کشور قرار داده است.
مهاجرت اصلی شامل تهیدستان شهری است و ما شاهد چرخش مهاجرتها و مهاجرت معکوس (مهاجرت فقرا) در حوزه مجموعه شهری هستیم.
نقش TOD را در مدیریت مجموعه شهری چگونه میبینید؟
TOD اگر واقعاً اجرایی و عملیاتی شود برای مدیریت مهاجرت و پهنه سرزمینی و کاهش فقر میتواند بسیار موثر باشد. دسترسی گروههای کمدرآمد و ارتقای منزلت آنها با TOD میسر است. برنامه جناب آخوندی نیز بازآفرینی شهرسازی و شهرسازی ریلپایه (TOD) و یکپارچگی این دو موضوع است.
چه نقصی در پیشبرد برنامهها وجود دارد؟
حلقه مفقوده، سیاستگذاری است که برنامه اصلی ما باید آن باشد. ما دارای برنامه نبودیم. برنامه یعنی آنکه دارای افق چشمانداز بوده و الزامآور باشد. برنامه به مجموعهای از فعالیتها تقلیل پیدا کرده است. طرح برنامههای بدون اندیشه و مطالعه و هماهنگی نظیر برجسازی در بافت فرسوده نیز یکی از معضلات است.