چگونه فقرا را توانا کنیم؟

یکی از مشکلات فعلی در جهت شناسایی فقرا و نیز ایجاد برنامه‌هایی جهت اشتغال یا توانمندسازی آنان، عدم دسترسی به داده‌های جامع و دقیق درباره کمیت فقر و نیز لایه‌های مختلف فقرای جامعه است. برای برنامه‌ریزی بهتر بر اساس داده‌های دقیق‌‌تر،  از سال‌ها قبل در سطح جهان برنامه‌های کاهش فقر و توانمندسازی فقرا بر اساس ایجاد شبکه‌های جامع و فراگیر داده‌ها و اطلاعات از کمیت و کیفیت فقرا تنظیم اجرا می‌شود. بر همین اساس، این نوشته سعی دارد برخی از نمونه‌های جهانی بهره‌گیری از این تکنیک برای شناخت بهتر فقرا و اثرگذاری هرچه بهتر سیاست‌های اجتماعی منعطف به بهبود زندگی و معیشت فقرا را در سطح جهان مورد توجه بررسی دهد. منبع اصلی این نوشته، کتاب توانمندسازی و کاهش فقر است که به عنوان کتاب مرجع بانک جهانی در این خصوص معرفی شده است. بدیهی است هدف این نوشته صرفا معرفی برخی از این تکنیک‌ها است و نقد نواقص و جهت‌گیری کلی سیاست‌های جهانی مدنظر نیست.

۱. در خدمت فقرا

دسترسی به آمار و ارقام ریز مربوط به موضوع فقر در حوزه‌های خاص سلامت، بهداشت و غیره، بیش از هر چیز می‌تواند تصویر جامع و دقیقی را از وضع فقرا در یک جامعه نشان دهد.

ثمره وجود این منابع دقیق مبتنی بر فناوری اطلاعات بیش از همه شاید متوجه فقرا و نیازمندان باشد؛ چراکه سیاستگذاران اجتماعی می‌توانند با توجه به میزان و شدت فقر در لایه‌های مختلف اجتماع، سیاست‌های موثر را با شناخت صحیحی از وضع موجود طراحی و اجرا کنند.

اما دستیابی به یک سیستم جامع اطلاعاتی درباره فقرا در حوزه ارزیابی میزان اثربخشی سیاست‌های کاهش فقر و توانمندسازی فقرا نیزبکار می‌آید.

همچنین در یک بازار تنظیم شده، دستیابی به آمار و اطلاعات مربوط به فقرا به دولت این امکان را می‌دهد تا از بازاری شدن برخی حوزه‌های اجتماعی جلوگیری کند یا به شکلی اجازه ورود بازار را بدهد که به فقرا آسیبی وارد نشود.

نمونه‌های متفاوتی از این سیاست‌های جمع‌آوری و طراحی سیستم مبتنی بر فناوری اطلاعات از مکزیک تا هند و اندونزی و کنیا و در جای جای جهان را می‌توان به عنوان شاهد مثال آورد که چگونه فناوری اطلاعات به خدمت بهبود زندگی فقرا آمده یا به فقرا زمینه اشتغال ارائه کرده تا آنها بتوانند از کار خویش در راه زندگی بهتر بهره گیرند.

۲.فقرا صاحب زمین می‌شوند

در هند و در میان فقرای ایالت ندراپرادش، ادارات ثبت زمین در سراسر ایالت به شهروندان برای ثبت زمین در کوتاه‌مدت خدمت ارائه ‌کردند. این سیاست به مالک شدن فقرا بر زمین‌هایی که در آن زندگی می‌کردند کمک کرد.

 این کار پیش از ایجاد این سیستم، در زمانی طولانی و صرفا با پرداخت رشوه ممکن بود. در شش ماه اول اجرای این طرح حدود 80 درصد از مراحل ثبت به صورت الکترونیکی انجام شد. این اقدام درآمد دولت را افزایش داد و فساد و بی‌اعتمادی همزمان کاهش یافت. همچنین تقاضای عمومی برای بهبود و پیشرفت خدمات دولتی را بالاتر برد و به زندگی فقرا کمک کرد. اهمیت اجرای این فرایند آن است که زنان و مردان فقیر با اطلاعات و ارتباطات کم، توانایی اندکی برای ثبت دارایی‌ها و برخورداری از حمایت اجتماعی دارند. برای مثال در همین نمونه هند، اگر فردی بخواهد یک قطعه زمین بیابانی متعلق به دولت را به ثبت برساند باید 71 مرحله بوروکراتیک را در 31 نهاد دولتی و خصوصی به طور کامل طی کند که چیزی بین 5 تا 14 سال طول می‌کشد. اما این فرایند با استفاده از سیستم جامع اطلاعاتی در مجموع، چند ساعت کاهش می‌یابد.

۳. اطلاعات به نفع فقرا

همچنین در نمونه‌ای دیگر از کاربرد فناوری اطلاعات به نفع فقرا، تعاونی توسعه لبنیات ملی در هند، هر روز از 7500 روستا شیر از طریق 60 هزار انجمن که 10 میلیون عضو دارد، جمع‌آوری می‌کرد. با توانمندسازی موسسه مدیریت هند، یک سیستم کامپیوتری با یک سیستم وزن کردن الکترونیکی یکپارچه شیر، دستگاه آزمایش چربی الکترونیکی و پلاستیک در 3000 مرکز جمع‌آوری شیر را معرفی کرد. این کار به شفافیت، فرآوری سریع‌تر، معطلی و اتلاف وقت کمتر و پرداخت سریع دستمزد به کشاورزان منتهی شد.

۴.فن دموکراسی

در برزیل کمیته دموکراسی برای فناوری اطلاعات(CDI) آموزش کامپیوتر و نیز آموزش‌های مدنی به جوانان مناطق زاغه‌نشین ارائه می‌دهد. کمیته دموکراسی برای فناوری اطلاعات به این علت شکل گرفت که مشخص شد سواد کامپیوتری فرصت‌های اشتغال را افزایش می‌دهد و باعث دموکراسی و برابری اجتماعی می‌شود. کمیته دموکراسی برای فناوری اطلاعات به موازات آموزش و یادگیری کار با کلمات و جمله‌سازی، آموزش مدیریت بانک اطلاعاتی، آموزش برنامه‌های حسابداری و طراحی شبکه را اجرا کرد. همچنین برای ارتقای مشارکت مدنی، عدم خشونت، حقوق بشر، آگاهی‌های زیست‌محیطی، بهداشت و سوادآموزی اقدامات گسترده‌ای به عمل آورد. در این دوره‌های آموزشی، فقرا طی سه یا چهار ماه به تدریج یاد می‌گیرند به دنبال شغل خوب بگردند و یا در پی کسب‌و‌کار خرد باشند. سرانجام افراد آموزش دیده خود به معلمانی بدل می‌شوند که می‌توانند به دیگران آموزش دهند. همچنین اجرای این برنامه‌ها باعث شد برخی افراد ترک تحصیلکرده راغب شوند که به تحصیل بازگردند و آموزه‌های خود را به طور رسمی کامل کنند. افراد دیگر نیز از آموزش‌هایی که دیده‌اند در راه ارتقای فعالیت‌های اجتماعی مختلف از جمله آموزش‌های بهداشتی و فراخوان‌های ارتقای آگاهی درباره ایدز استفاده می‌کنند. در برزیل کمیته دموکراسی برای فناوری اطلاعات علاوه بر خدمت‌رسانی به فقرا، مدل خود را به جوامع بومی، نابینایان، زندانیان و بیماران روانی نیز توسعه داد.

اولین مدرسه فناوری اطلاعات و شهروندی (CDI) در سال 1995 در منطقه زاغه‌نشین سانتاماریا در ریودوژانیرو برزیل افتتاح شد. از آن زمان، کمیته مذکور در 19 ایالت برزیل 350 مدرسه راه‌اندازی کرد که به بیش از 166 هزار کودک و جوان آموزش داده است. برخی از مدارس، آموزش‌های کامپیوتری آزاد ارائه می‌دهند. هزینه 4 دلاری به ازای هر دانش‌پژوه بیشتر به صورت نمادین دریافت و این درآمد‌ها برای پوشش هزینه‌های اداری و پرداخت حقوق آموزشیاران اخذ می‌شود. دانش‌پژوهانی که قادر به پرداخت هزینه نباشند، می‌توانند به صورت داوطلبانه کلاس‌های خود را عوض و در کلاس‌های رایگان ثبت‌نام کنند. مدارس CDI از طریق مشارکت با سازمان‌های اجتماعی، سازمان‌های غیر‌دولتی و گروه‌های دینی ایجاد می‌شوند. این سازمان‌های مدنی مالکیت کامل مدارس از جمله فضای فیزیکی، مسئولیت استخدام کارکنان، مدیریت و نگهداری را بر عهده دارند. CDI برای توسعه مدارس با شرکای داوطلب، یک کمیته هماهنگی برای ارزیابی تقاضاهای محلی تشکیل داد. این کمیته، آموزشیاران و مکان‌های مناسب را شناسایی می‌کند و کارهای لازم برای امنیت کامپیوتر‌ها را انجام می‌دهد. CDI در یک دوره 3 تا 6 ماهه، آموزشیاران را آموزش می‌دهد و با همکاری داوطلبان مدرسه برای تهیه سخت‌افزارها کار می‌کند تا کامپیوترها خریداری و نصب شوند. پس از این که مدرسه احداث شد، CDI به عنوان یک شریک و مشاور عمل می‌کند، اما در مدیریت فعالیت‌های روزانه مدرسه دخالتی ندارد. کمیته دموکراسی برای فناوری اطلاعات از طریق مشارکت با دولت، بخش خصوصی، بنیاد‌ها و سازمان‌های بین‌المللی و همچنین افراد و صاحبان کسب‌و‌کارهای محلی بنا نهاده می‌شود. این افراد سخت‌افزارها و نرم‌افزارها را به صورت کمک‌های داوطلبانه به مدارس هدیه می‌کنند. در سال 2001، شرکت ماکروسافت 5 میلیون دلار نرم‌افزار، بنیاد گیتز، 400 هزاردلار، شرکت InfoDev، 150 هزار دلارکمک کردند و IDB نیز متعهد شد تا 250هزار دلار برای توسعه ‌CDI  درکشور برزیل و سایر کشور‌های آمریکای لاتین کمک نماید. از دیگر شرکا نیز می‌توان به Mckinsey، Exxom، DEII سرور SSI، بنیاد Xerox، Stamedia و یونسکو اشاره کرد.

۵. اطلاعات  برای آموزش بهتر

 مدل CDI در کشور‌های شیلی، کلمبیا، ژاپن، مکزیک، اروگوئه و کشور‌هایی که در آنجا دفاتر CDI وجود داشت، توسعه داده شده و بزودی این مدل در کشور‌های آنگولا، گوآتمالا وآفریقا جنوبی اجرا خواهد شد. برنامه موسسه ارتباطات بانک جهانی برای توسعه ‌(WorLD)‌ در کشور‌های در حال توسعه آموزش‌هایی در خصوص کاربرد‌های فناوری اطلاعات برای آموزش معلمان، آموزش‌دهندگان و دانشجویان ارائه می‌دهد و آنان را از طریق اینترنت با همتایان‌شان در کشور‌های توسعه‌یافته برای یادگیری مشارکتی آموزش می‌دهد. همچنین برنامه یاد شده، از راه دور توصیه‌های سیاستی را برای آموزش‌های تخصصی بخشی در کشور‌های در حال توسعه و همچنین حمایت‌های پایش و ارزیابی عرضه می‌کند. از آغاز فعالیت WorLD در سال 1997، در حال حاضر این سیستم در بیش از20 کشور در آسیا، آمریکای لاتین و خاورمیانه فعال است و حدود 160 هزار دانشجو و معلم را آموزش می‌دهد. این برنامه از ایجاد شبکه‌ها و خوشه‌ها پشتیبانی می‌کند و در کشور‌های شریک شامل یک مرکز و 5 مدرسه اقماری در هر منطقه است. هر مرکز دارای 10 تا 15 کامپیوتر متصل به شبکه و یک سرور مرکزی با اتصال به اینترنت است. هر مدرسه اقماری برای سازماندهی دسترسی به معلمان و دانشجویان دارای یک کامپیوتر و یک مانیتور است.

همچنین برنامه بازنگری مستقل در سال 2000 -1999 بنا نهاده شد و نرم‌افزار‌ها و سخت‌افزار‌ها را تامین کرد. مهمترین نقش برنامه یاد شده ارائه توصیه‌های تخصصی برای ارتقای مهارت‌های آموزشی و فنی به معلمان بود. معلمان اعلام کردند که برنامه بر ظرفیت و توانمندی آنان برای طراحی و آماده‌سازی پروژه‌ها برای دانش‌آموزان و همچنین یادگیری بیشتر از موضوعات مطرح شده، اثرات زیادی داشت و باعث شد تا دانش‌آموزان به کار‌گروهی بیشتر علاقه نشان دهند. 78 درصد از معلمان WorLD اعلام کردند با استفاده از این شیوه دانش، اطلاعات و مهارت دانش‌آموزان به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. برنامه WorLD با استفاده از ICT به ترویج و بسترسازی برای ایجاد خلاقیت و نوآوری در مدارس کمک کرد که این پدیده نیز به نوبه خود به بهبود آموزش و ارتباطات منتهی شده است. 63 درصد از معلمان WorLD نیز عنوان کردند که دانش‌آموزان آنان از کامپیوتر برای برقراری ارتباط با دانش‌آموزان و معلمان در سایر کشور‌ها استفاده می‌کنند، در حالی که این نسبت برای دانش‌‌آموزانی که تحت پوشش WorLD قرار نداشتند، معادل 9 درصد بوده است.

۶.مشارکت موثر در مکزیک و چین

 در شهر مکزیکو‌سیتی سازمان غیر‌دولتی زنان برای زنان از ایمیل برای ارتباط با گروه‌های زنان جهت دستیابی به اطلاعات درباره فعالیت‌های کسب‌و‌کار، ساختار سود و مالکیت شرکت نساجی که قرار است یک کارخانه در اجتماع آنها احداث کنند، استفاده کردند. این کار به آنان کمک کرد تا بهتر بتوانند برای مذاکره و گفت‌وگو با مسئولان کارخانه و مدیریت آن و همچنین با دولت محلی آمادگی داشته باشند.

۷.زنان توانمند هندی

در هند، سازمان غیردولتی Sakshi که در حوزه زنان فعالیت می‌کند، با مشکلات زیادی در خصوص رایزنی برای تصویب قوانین و مقررات آزار جنسی مواجه شد. برای رویارویی با این مشکل، سازمان مذکور از شبکه‌های بین‌المللی زنان از طریق اینترنت کمک خواست و با این کار Sakshiتوانست کمک‌های توصیه‌ای و فنی در خصوص مسائل قانونی آزار جنسی دریافت نماید. در نتیجه این مذاکرات آنلاین، این سازمان موفق شد تا این موضوع را به دادگاه عالی هند بکشاند تا بر مبنای آن دستور‌العمل‌های جلوگیری از آزار جنسی را در محل کار و در چار‌چوب تخلفات حقوق بشر، به تصویب رساند.

به این ترتیب زنان از اینترنت برای ساماندهی و رایزنی در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی برای چندین سال استفاده کرده‌اند. این تلاش‌ها در سال 1995 و مقارن با کنفرانس جهانی ملل متحد در خصوص زنان در پکن آغاز شده است. در سال 1999 همزمان با آماده شدن برای پنجمین سالگرد کنفرانس پکن، بیش از 40 شبکه رسانه‌ای زنان، برنامه اقدام زنان را تدوین کردند. این برنامه اقدام در پایگاه‌های اطلاعاتی جهانی و منطقه‌ای در زمینه مسائل زنان توسعه داده شد. علاوه بر این کارگاه‌های آموزشی نیز برای آموزش آنها از همه مناطق برای ایجاد و راه‌اندازی پایگاه‌های اطلاعاتی آغاز شد. این موضوع باعث تسهیل گفت‌وگوها و مذاکرات منطقه‌ای و ملی شد. در حال حاضر اطلاعات این پایگاه‌های اطلاعاتی جمع‌آوری شده و محتوای آنها قابل دانلود کردن است.

۸.دسترسی به کسب‌و‌کار

در کشور بنگلادش، تلفن گرامین، خدمات تلفن تجاری در نواحی روستایی را توسط کارآفرینان محلی که بیشتر آنان زنان فقیر هستند، ارائه می‌دهد. این زنان با تلفن‌های همراه کار می‌کنند و معمولا در همه روستا‌ها نیز خدمات ارائه می‌دهند. برای این منظور کارآفرینان زن برای خرید تلفن همراه حدود 350دلار با نرخ بهره 22 درصد از بانک گرامین وام می‌گیرند. سپس خدمات تلفن را به دیگر روستاییان ارائه می‌دهند و از این طریق امور خود را می‌گذرانند. معمولا این زنان می‌توانند در مدت یک سال وام خود را باز پرداخت کنند. این کار یک فرصت خوداشتغالی برای زنان در هر دهکده به‌وجود آورد و به این ترتیب تلفن را در دسترس همه روستاییان قرار داد.

تلفن گرامین از سال 1997 فعالیت‌های خود را در شهر داکا آغاز کرد و سپس آن را به سایر مناطق روستایی توسعه داد. تا مارس 2002، حدود10 هزار تلفن همراه روستایی در حال فعالیت بودند که به حدود 5/1 میلیون نفر خدمات عرضه می‌کردند. تلفن‌های روستایی بسیار سودمند هستند و به ازای هر تلفن 93 دلار در ماه درآمد دارند که این مبلغ حدود دو برابر تلفن همراه گرامین در شهر است. با این وجود، تلفن‌های روستایی کمتر از 2 درصد از تلفن‌های مورد استفاده شبکه تلفن گرامین را شامل می‌شود. به همین علت، فقط 8 درصد از مجموع درآمد شرکت گرامین از این تلفن‌ها می‌باشد. لذا سود اصلی شرکت، همچنان به کسب‌و‌کار شهری بستگی دارد. تلفن‌های روستایی به طور متوسط به70 مشتری در ماه خدمات عرضه می‌کنند. میانگین درآمد تلفن‌های با منشی تلفنی پس از پوشش‌دادن همه هزینه، بیش از 700 دلار در سال برآورد می‌شود. که بیش از دو برابر درآمد سرانه کشور است. در دهکده‌های بزرگتر، درآمد تلفن می‌تواند به 12000 دلار در سال نیز برسد. با این وجود، این درآمد‌ها در نواحی که تعداد خطوط تلفن همراه زیاد است، در حال کاهش است.

برآورد‌ها نشان می‌دهد تلفن‌های روستایی به ازای هر تماس پس‌اندازی بین 2/7 تا 10 دلار عاید فرد می‌کند. علت این موضوع نه‌تنها گران بودن تماس‌های تلفنی، بلکه اطلاعات بسیار مهمی است که توسط آنها مبادله می‌شود. حدود 50 درصد از تماس‌ها به دلایل اقتصادی و عمدتا توسط فقرا انجام می‌شود. کاربران (که40 درصد از آنها را زنان تشکیل می‌دهند)، با اقوام و دوستان اغلب با خارج از کشور تماس می‌گیرند و از آنها کمک‌های مالی یا پزشکی درخواست می‌کنند. کشاورزان و تاجران برای اطلاع از قیمت محصولات کشاورزی با بازار‌های شهری تماس می‌گیرند. در دهکده‌هایی که دارای خطوط تلفن هستند، هزینه اطلاعات کمتر است (5/2 درصد هزینه‌های اولیه که شامل یک سفر به شهر است). اما در این دهکده‌ها به دلیل مبادله بیشتر اطلاعات قیمت تخم‌مرغ و لبنیات؛ مواد خام و کالاهای بسته‌بندی شده بیشتر است، زیرا فروشندگان اطلاعات بیشتری درباره قیمت‌ها دارند. همچنین افزایش ارتباطات باعث شده تا نرخ مبادله برای خروج ارز بهبود پیدا کند. علاوه بر این، تلفن‌ها منافع بیشتری همانند بهبود اجرای قوانین، تماس و ارتباط سریع‌تر و موثر‌تر در هنگام حوادث غیرمترقبه و بیشتر شدن پیوندهای خویشاوندی نیز به همراه داشته است.

تجربه تلفن گرامین رازها و تجربه‌های گرانقدری در خصوص قابلیت‌های زنان فقیر روستایی ارائه می‌دهد. حتی زنان بی‌سوادی که هرگز تلفن را ندیده‌اند، به سرعت مهارت‌های استفاده از آن را آموخته و اعتماد به نفس لازم را برای استفاده از آن کسب کرده‌اند، جایگاه و منزلت جدیدی در اجتماع خود دست پیدا کردند و به عنوان مالک یک دارایی پر قدرت احترام جامعه خود را کسب کرده‌اند. مالکین تلفن در مقایسه با قبل، آزادی بیشتری برای حرکت در روستا‌ها به‌دست آوردند، زیرا آنان می‌توانند پیام‌ها را منتقل کنند یا تلفن‌ها را در اختیار کاربران قرار دهند و برای خدمات بیشتر، پول دریافت کنند. زنان درباره اطلاعات پزشکی یاد می‌گیرند و از طریق گوش‌دادن به مکالمات از وضعیت بازا‌رها در شهر داکا با خبر می‌شوند. برخی نیز در زمینه ارزهای بین‌المللی دانش کاربردی ماهرانه‌ای را توسعه داده‌اند. همسایه یکی از این تلفن‌های منشی اعلام کرد که او قبلا فقط برای دیگران آشپزی می‌کرده، اما حالا او توسط آنان دعوت می‌شود.

با نگاه آینده، برنامه‌ها و سیستم ارتباط راه دور گرامین در دهکده‌های روستایی نصب خواهد شد. محمد یونس از طرف بانک گرامین عنوان کرد که کیوسک‌های تلفن‌های همراه در آینده به اینترنت، فاکس و شبکه جهانی اینترنت متصل خواهند شد. او اظهار امیدواری کرد که ارتباطات بتواند دگرگونی و تحول عمیقی در جهان روستایی به وجود آورد. در سال 1999، موسسه بین‌المللی مالی موافقت‌نامه‌ای برای اعطای وام 7/16 میلیون دلاری و سرمایه‌گذاری 6/1 میلیون دلاری برای توسعه ارتباط راه دور گرامین به امضا رساند که در حال حاضر بزرگترین اپراتور تلفن همراه در بنگلادش است. بانک توسعه آسیا و سازمان مشترک‌المنافع به صورت موازی در حال ارائه کمک‌های مالی به شکل وام و سرمایه‌گذاری‌های سهام در این زمینه است.

۹.چگونه دلالان را حذف کنیم

شرکت PEOPLink، شرکتی غیرانتفاعی است که در سال 1995 برای برقراری ارتباط صنعتگران کوچک به بازارها و ایجاد شبکه جهانی شرکای تجاری تشکیل شد. این شرکت به گروه‌های تولید‌کننده صنعتگران، خدمات عرضه می‌کند. در حال حاضر این شرکت با بیش از 100 شریک تجاری شامل سازمان‌های غیردولتی محلی مرتبط با گروه‌های خودجوش محلی، مانند تعاونی‌های اصناف و گروه‌های روستایی در آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین کار می‌کند. شرکت PEOPLink به «کسب‌و‌کار‌های مصرف‌کننده(B2C)»برقراری ارتباط تولید‌کنندگان فقیر با مشتریان از طریق اینترنت برای استفاده از فرصت‌های عمده‌فروشی و برقراری ارتباط تولید‌کنندگان خرد با شرکت‌های کشور‌های صنعتی، خدمات عرضه می‌کند. صنعتگران توسط شرکای تجاری و سازمان‌های غیردولتی محلی که بیشتر آنان را زنان تشکیل می‌دهند و به صورت گروه‌های تولید‌کننده اجتماع‌محور سازماندهی می‌شوند، معرفی می‌گردند. آنان صنعتگران باهوشی هستند که مهارت‌های خود را طی نسل‌ها توسعه داده‌اند، اما منابع لازم برای برقراری ارتباط مستقیم با بازارهای جهانی را ندارند. به طور سنتی، آنان کالاهای خود را از طریق زنجیره‌های پیچیده و طولانی متشکل از دلالان به فروش می‌رسانند. این فرایند باعث شده تا همواره قیمت کمتری به آنان پرداخت شود و به همین علت یک کالا چندین‌بار دست به دست می‌شود تا به مصرف‌کننده نهایی برسد.

تجارت الکترونیک( PEOPLink )به صنعتگران کمک می‌کند تا دوره‌ها و تجربه‌های تجاری شدن خود را بهبود بخشند. در این فرایند به آموزش توسعه تجهیزات، نرم‌افزار و رویه‌هایی که شرکای تجاری را برای کار با ارتباطات الکترونیکی جهت بهبود طراحی محصول و فروش توانمند سازد، تاکید می‌شود. شرکای تجاری با دوربین‌های دیجیتالی تجهیز می‌شوند و تصاویر محصولات صنعتی خود را در پایگاه اطلاعاتی PEOPLink بارگذاری می‌کنند. همچنین، آنان می‌توانند آموزش‌ها و حمایت‌های لازم برای توسعه و عرضه محصولات جدید را از پایگاه‌های اطلاعاتی به صورت برخط یا با استفاده از کاتالوگ دریافت کنند. معمولا کارکنان PEOPLink به جاهایی که شرکای تجاری آنان مستقر هستند، سفر می‌کنند و مجموعه‌ای از گزارش‌ها را برای معرفی فناوری برای مشتریانی که دسترسی محدودی به فناوری دارند و دسترسی آنان به اینترنت محدود است، ارائه می‌کنند. علاوه بر این، این پایگاه‌ها در حوزه‌های خاصی مانند طراحی محصول، کنترل کیفیت، بسته‌بندی، حمل‌و‌نقل و ایجاد هماهنگی برای توزیع سراسری و سیستم پرداخت حمایت‌های فنی ارائه می‌کنند.

با استفاده از این پایگاه اطلاعاتی، فروش روزانه برای هر صنعتگر بین 50 تا 500 دلار رسیده که از این مبلغ حدود 90 درصد از قیمت فروش به صنعتگران می‌رسد. از مهمترین شرکای تجاری PEOPLink می‌توان به تعاونی Camari Kuna Mola,Tiendas و اتحادیه صنایع سنتی فیلیپین اشاره کرد. Kuna Mola نیز یک شرکت تعاونی متشکل از 1200 زن بومی Kuna است که در جزایر سواحل دریای کاراییب در پاناما زندگی می‌کنند. این زنان بر اساس دانش سنتی خود لباس‌های سنتی تولید می‌کنند. تعاونی به 98 جامعه تولید‌کننده، که بیش از 8 هزار نفر از آنها در ارتفاعات کشور اکوادور زندگی می‌کنند، خدمات ارائه می‌دهد. این تولید‌کنندگان هم صنایع دستی و هم مواد غذایی تولید می‌کنند. اتحادیه صنایع سنتی فیلیپین به 21 انجمن تولید‌کننده و30 گروه خانوادگی متشکل از 2 هزار صنعتگر که 90 درصد آنها را زنان تشکیل می‌دهند، خدمات ارائه می‌دهد. این اتحادیه کاملا شناخته شده است و سالانه بیش از 700 هزار دلار صادرات دارد.

۱۰.زنبورهای هندی

شبکه اینترنتی زنبور عسل در هند، برای حل مسائل توسعه محلی قابل حل، نوآوری‌های فقرا و دانش سنتی آنان را از طریق بانک‌های اطلاعاتی چند‌رسانه‌ای و چند‌زبانه در سطح گسترده در معرض دید عموم قرار داد. این بانک، اطلاعات مربوط به بیش از 10 هزار نوآوری به صورت متن را از 4 هزار روستا گردآوری کرد و به هفت زبان و 100 نوآوری در قالب چند رسانه‌ای ارائه کرد. اطلاعات هم از طریق روزنامه زنبورعسل و هم از طریق نمایشگاه و گردهمایی‌های مذهبی توزیع می‌شود. این کار باعث شد تا این پایگاه بیش از 400 بازدیدکننده در روز داشته باشد و از طریق ایجاد شبکه‌های دانش که توسط کمک‌های مالی حمایت می‌شد، ارتباط بین کشاورزان، کارگران روستایی و پژوهشگران و موسسات کشاورزی تقویت گردید. این شبکه به منظور تسهیل ارتباط با کشاورزانی که بی‌سواد هستند این امکان را برای کارگران بخش کشاورزی و پژوهشگران فراهم کرد تا اطلاعات را به صورت فایل‌های صوتی و تصویری اشاعه دهند.

شبکه زنبورعسل یک مثال بارز از اشاعه اطلاعات و دانش از طریق شبکه‌سازی‌های افقی است. جوامع محلی و نوآوران، حتی آنهایی که بی‌سواد هستند، می‌توانند از شبکه برای یادگیری از یکدیگر از مسافت‌های طولانی و با فرهنگ‌هایی مختلف، استفاده کنند. بسیاری از نوآوری‌ها بسیار ساده هستند، اما می‌توانند به صورت موثری توسط کارگران بخش کشاورزی، کشاورزان خرده‌پا و صنعتگران توسعه پیدا کنند. همچنین در چنین بانک‌های اطلاعاتی، داده‌های زیادی درباره ماشین‌ها و تجهیزات کشاورزی، آفت‌کش‌ها، داروهای دامپزشکی، وارتیه‌های گیاهی جدید و روش‌های کشت و زرع کشاورزان خرده پا ارائه می‌شود. با این وجود، مستندسازی نوآوری‌ها به تنهایی کافی نیست. برخی از نوآوران پس از ارائه اطلاعات در بانک اطلاعاتی واقعا مستاصل می‌شوند. آنان می‌بینند که به‌رغم انجام کار ارزشمند، همچنان فقیر باقی می‌مانند. به همین دلیل این نوآوری‌ها باید به صورت تجاری درآیند که این مساله به نوبه خود به منابع مالی، سرمایه و حمایت از حقوق معنوی نیاز دارد. در سال 1993، شبکه زنبورعسل با تشکیل انجمن پژوهش و نوآوری برای فناوری‌ها و نهادهای پایدار، تقویت شد. از آن زمان، شبکه زنبورعسل با ایجاد صندوق توسعه منطقه‌ای معاملات خرد، شبکه توسعه نوآوری فرودستان گجرات (GIAN) و بنیاد نوآوری‌های ملی (NIF) به صورت قابل توجه توسعه داد.

۱۱.بانکداری برای فقرا

در سال ۱۹۹۳، بانک استاندارد آفریقای جنوبی برای ارائه خدمات بانکداری اساسی به فقرا، بانک الکترونیک وابسته‌ای را از طریق نصب خودپردازهایی در شهرها ایجاد کرد. سیستم بانکی آفریقای جنوبی به صورت سنتی برای جلوگیری از دستمزد، حساب‌های سپرده مستقیم افتتاح می‌نمود. بیشتر کارگرانی که برای حقوق و دستمزدشان دارای حساب‌های پس‌انداز و با رمز عبور هستند، هزینه‌های مبادلاتی آنها زیاد است، زیرا عوارض معامله و زمان مذاکره در این کشور زیاد است. به همین دلیل، مردم یک یا دو ساعت در روز برای کارهای بانکی معطل می‌شدند. همچنین، به دلیل مشکلات فراوان، بانک‌ها نمی‌توانستند از طریق حساب‌های بانکی بیلان‌های مالی مشتریان کم‌بضاعت را به همراه حساب‌های مشتریان دارای بیلان مالی زیاد برای خودپرداز به صورت منظم قابل دسترس نمایند.  برای حل این مشکل، فناوری مبتکرانه بانک الکترونیک، خدمات خودپرداز را با کارکنان مجرب ترکیب و از این طریق به مشتریان برای کارهای بانکی الکترونیکی کمک کرد. برای این منظور خروجی‌های بانک الکترونیک (ATM) در کیوسک‌های جدیدی در خیابان در سطح شهر تعبیه و در آنها ویدئو برای تبلیغات با دستورالعمل‌های لازم به رنگ‌های مختلف ارائه شد. علاوه بر ارائه اطلاعات به صورت متن، خودپرداز دارای یک صفحه نمایش ساده است که برای نشان دادن نحوه استفاده از آن خدمات به مشتریان بی‌سواد، تصاویر و روش‌های گرافیکی عرضه می‌کند. هر کیوسک، با کمک سه یا چهار سخنگوی مجازی که به چندین زبان محلی صحبت می‌کند، تجهیز شد. بانک الکترونیکی یک حساب پس‌انداز ساده ارائه می‌دهد (بدون چک و بدون کلمه عبور)، و همه حساب‌ها با بیش از 56 دلار مشمول سود هستند. مشتریان می‌توانند حساب نقدینگی، سپرده‌های پس‌انداز، انتقال پول به اقوام و دیگر سیستم‌ها را در کشور دریافت کنند. سپرده‌گذاران با بیلان مالی اندک که مشمول دریافت جوایز می‌شوند، به صورت خودکار می‌توانند جایزه (333 دلار) پوشش بیمه‌ای دریافت کنند.

با موفقیت این سیستم، در اولین سال فعالیت بیش از 150 هزار مشتری حساب بانک الکترونیکی ایجاد کردند. با این وجود، کار کردن با بانک الکترونیکی به عنوان تنها ورودی چندان سودمند نبود، زیرا تعداد مبادله‌ها به ازای هر دستگاه کمتر از نقطه سربه‌سری دستگاه بود. در سال 1996، بانک الکترونیک، شکست خورد و به بانک استاندارد بازگردانده شد و مشتریان بانک الکترونیکی نیز به برنامه الکترونیکی جدید منتقل شدند. در این سیستم جدید نیز تسهیلاتی در خروجی‌های بانک پیش‌بینی شد. تا سال 1998، تقریبا 4/1 میلیون دارندگان حساب برنامه جدید، از 70 خروجی بانک استفاده کردند. این تعداد بیش از 18 میلیون مبادله (تراکنش مالی) بانک بود که حدود 6/24 درصد مبادله‌های بانک استاندارد را شامل می‌شد. پیش‌بینی‌ها در سال 2002 این رقم را 50 میلیون نفر اعلام کرد که معادل 5/42 درصد تراکنش‌های مالی بانک استاندارد آفریقای جنوبی بود.

نتیجه‌گیری

بررسی نمونه‌های فوق نشان می‌دهد که بهره‌گیری درست و به موقع از فناوری اطلاعات، اگر به درستی در خدمت فقرا ایجاد شود، از یکسو می‌تواند به سرمایه‌گذاری برای اشتغال فرودستان و فقرا کمک کند و محدودیت‌های فقرا را از طریق ایجاد انجمن و شبکه‌های اطلاعاتی کاهش دهد و از سوی دیگر نیز می‌تواند به شناخت بهتر ما از ضعف‌های بخش خصوصی در ارائه خدمات به بخش فقیر جامعه کمک کند. طراحی موفق چنین نمونه‌ای در یک جامعه، نیازمند اعطای یارانه‌های تدریجی برای برقراری ارتباط میان مردم فقیر است. بی‌شک یکی از راه‌های تقویت این ارتباطات، افزایش دسترسی فقرا به فناوری اطلاعات است.